تحلیل و توجیه اعمال فراوظیفه در فلسفه‌ی اخلاق

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه اخلاق دانشگاه قم

2 استاد تمام گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم

چکیده

یکی از مباحث اخلاقی که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته و پرسش‌ها و چالش‌های جذابی در فلسفه‌ی اخلاق به‌وجود آورده، بحث اعمال فراوظیفه است. اعمالی که به‌واسطه‌ی ویژگی‌های خاص خود، به‌ظاهر در هیچ‌یک از تقسیم‌بندی‌های سنتی فعل اخلاقی یعنی ضروری، جایز و ممنوع نمی‌گنجند. مفهوم فراوظیفه در اصل، ریشه در سنت‌های دینی و اخلاقی و رویکردهای فضیلت‌محور دارد که فرد را به تعالی معنوی ازطریق هدف‌گیری قله‌های اخلاقی دعوت می‌کنند. این مقاله درصدد پاسخگویی به سه پرسش مهم در باب این اعمال است. در ابتدا، ضمن اشاره به پیشینه و زمینه‌های ظهور مفهوم اعمال فراوظیفه، ماهیت و چگونگی تعریف این اعمال را بررسی خواهیم کرد. سپس مهم‌ترین دیدگاه‌ها را درباره‌ی اینکه آیا اساساً چنین اعمالی وجود دارند یا خیر، مرور و ادله‌ی موافقان و مخالفان فراوظیفه را نقد می‌کنیم. سرانجام می‌کوشیم ضمن تبیین معضلی مشهور به پارادوکس فراوظیفه، راهکارهایی برای توجیه آن ارائه دهیم. 

کلیدواژه‌ها


۱. اترک، حسین، (1388)، «ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻭﻇﯿﻔﻪ ﺩﺭ ﺍﺧﻼﻕ ﮐﺎنت»، ﻧﻘﺪ ﻭ ﻧﻈﺮ، ش۵۶، صص: ۳۶- ۶۱.
۲. حرّ العاملی، محمدبن‌الحسن، (1416)، وسائل الشیعه، ج4، قم: انتشارات آل‌البیت لإحیاء التراث.
۳. دورانت، ویل، (۱۳۷۲)، تاریخ تمدن (قیصر و مسیح)، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
۴. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، (1392)، المفردات فی غریب القرآن، به کوشش حسین خداپرست، قم: نشر نوید اسلام‌.
۵. سجادی، جعفر، (1373)، فرهنگ معارف اسلامی، ج۱، تهران: نشر کومش.
۶. قلانسى نسفى، عبدالله‌بن‌محمد، (1385)، ارشاد در معرفت؛ وعظ و اخلاق‏، به تصحیح عارف نوشاهى، تهران: نشر مرکز پژوهشى میراث مکتوب.
۷. مشکینی اردبیلی، علی، (1379)، مصطلحات الفقه، چاپ دوم، مؤسسه الهادی.
۸. معلوف، لویس، (1380)، المنجد، ج2، ترجمه محمّد بندریگی، چاپ سوم، تهران: نشر هاتف.
۹. مقدس اردبیلی، احمد‌بن‌محمد، (بی‌تا)، زبده البیان فی احکام القرآن، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران: مکتبة المرتضویة.
۱۰. موسوی خمینی، سید روح‌الله، (1369)، تحریرالوسیله، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، ج۱، قم: مؤسسه انتشارات دارالعلم.
۱۱. نجفی، شیخ محمدحسن، (1403)، جواهر الکلام، ج7، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
12. Archer, A., (2015), “Saints, Heroes and Moral Necessity”, Royal Institute of Philosophy Supplementary Volume. Vol. 77, Pp.105 – 124.
13. ــــــــــــــــ and Ridge, Michael, (2015). “The Heroism Paradox: Another Paradox of Supererogation”, Philosophical Studies, vol. 172 (6), pp. 1575-1592.
14. Baron, M., (2016), “A Kantian Take on the Supererogatory”, Applied Philosophy, 33(4), Pp. 347-362.
15. Benn, Claire, (2017), “Supererogatory Spandrels”, Etica & Politica / Ethics & Politics, XIX, 2017, 1, Pp. 269-290.
16. Crisp, R., (2013), “Superoregation and Virtue”. In: Oxford Studies in Normative Ethics, Mark Timmos (ed.), Oxford University Press, Vol 3, Pp. 13-34.
17. Dorsey, D., (2013) “The Supererogatory and How to Accommodate It”, Utilitas 25 (3), Pp. 355-382.
18. Dreier, J., (2004) “Why Ethical Satisficing Makes Sense and Rational Satisficing Does Not”. In: Satisficing and Maximising, Michael Byron (Ed.) Cambridge University Press.
19. Ferry, M., (2013), “Does Morality Demand Our Very Best? Moral Prescriptions and the Line of Duty”, Philosophical Studies, 165 (2), Pp. 573-589.
20. Flescher, A. M., (2003), Heroes, Saints, and Ordinary Morality, Georgetown University Press.
21. Fruh, K., (2014), “Moral Heroism and the Requirement Claim”, Southwest Philosophy Review, 30(1), Pp. 93-104.
22. Hale, S., (1991), “Against Supererogation”. American Philosophical Quarterly 28 (4): Pp. 273-285.
23. Heyd, D., (1982), Supererogation: Its Status in Ethical Theory, Cambridge University Press.
24. ______, (2016), “Supererogation”. The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2016 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/spr2016/entries/supererogation/>.
25. Hill, Thomas E., (1971), Kant on Imperfect Duty and Supererogation, Kant-Studien, 62 (1-4): 55-76.
26. Horgan, T. and Timmons, M., (2010), “Untying a Knot from the Inside Out: Reflections on the Paradox of Supererogation”, Social Philosophy and Policy 27, Pp. 29–63.
27. Ladd, J., (1957), The Structure of a Moral Code, Cambridge MA. Harvard University Press.
28. Massoud, A., (2016), “Moral Worth and Supererogation”, Ethics, 126 (3), Pp. 690-710  
29. McNamara, P., (1996), “Making Room For Going Beyond The Call”, Mind, Vol. 105 (419), Pp. 415-450.
30. McNamara, P., (2011), “Supererogation, Inside and Out: Toward an Adequate Scheme for Commonsense Morality”. In Oxford Studies in Normative Ethics, Volume 1. Oxford University Press.
31. Mellema, G., (1991), Beyond the Call of Duty: Supererogation, Obligation and Offence, State University of New York Press.
32. Mill, J. S., (1861/ 2001), Utilitarianism, Indianapolis: Hackett Publishing.
33. Moghaddam, F.M., Novoa, C. and Warren, Z., (2012), “Duties and Rights”. In: Oxford Handbook of Culture and Psychology, J. Valsiner (Ed.), Oxford University Press, pp.796-816.
34. Montague, P., (1989), “Acts, Agents and Supererogation”, American Philosophical Quarterly, 26(2), Pp. 100-111.
35. Roth, John K., (2005), Ethics, Volume 3: Pasadena, California Salem Press.
36. Urmson, J. O., (1958), “Saints and Heroes”, Reprinted in: Moral Concepts, Joel Feinberg (ed.) (1969), Oxford University Press.
37. Williams, Bernard, (1993), "Moral incapacity", Proceedings of the Aristotelian Society, 93, Pp: 59- 70.
38. _______________, (1981), Moral Luck: Philosophical Papers 1973-1980, Cambridge: Cambridge University Press.
39. Zimmerman, M., (1996), The Concept of Moral Obligation. Cambridge University Press.