شهود از منظر حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکده چندرسانه‌ای، دانشگاه هنراسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

شهود در علوم مختلف روشی برای رسیدن به پاسخ بدون حل گام‌به‌گام مسأله است. این نوع تفکر در  روانشناسی فلسفی با ویژگی‌هایی همچون خودگواهی، برون‌گرایی، انکشافی و سرعت معرفی می‌شود. سوال محوری این تحقیق، بدین‌‌قرار است که آیا شهود در حکمت متعالیه مورد ملاحظه قرار گرفته است؟ در صورت پاسخ مثبت، معادل آن در حکمت صدرایی چیست و چه مشخصاتی دارد؟ ارتباط شهود با شهود عرفانی و حدس از دیگر مسائل این تحقیق است. بنابر یافته‌های این تحقیق تحلیلی- تطبیقی، معادل شهود در حکمت متعالیه، «حدس کشفی» است که در علوم مختلف منجر به دریافت پاسخ بدون حل گام‌به‌گام مسأله و حدود وسط است. این روش شناخت، باعث سریع‌تر رسیدن به نتایج و نظرات نو و جهش­های علمی است. این تفکر، نیازمند استعداد ذاتی (قوة حدس) و دارای خصوصیات برآمده از نفس، اشراقی و سرعت است. محتوای شهود، شامل بدیهیات و مقولات ماقبل تجربه نیست و امکان خطا در آن وجود دارد. نیل به بینش‌ها و مقامات عرفانی نیازمند هوش معنوی است و پرورش آن نیازمند تعلیم و سیر و سلوک برای تزکیه است. اما حدس کشفی منجر به جذبه و تسریع در شهود عرفانی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375ش).  النّفس من کتاب الشّفاء. (تحقیق: حسن حسن‌زادة آملی). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1381ش). الاشارات و التنبیهات. (تحقیق: مجتبی زارعی). قم: بوستان کتاب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363ش). المبدأ و المعاد. (تصحیح: عبدالله نورانی). تهران: موسسة مطالعات اسلامی دانشگاه تهران -دانشگاه مک­گیل.
احمدی سعدی، عباس (1380ش). شهود صدرایی؛ عقلانی یا عرفانی؟.  اندیشه دینی، 3(9)، 26-3.
افلاطون (1380ش). دوره آثار افلاطون، 4 جلدی. (ترجمه: محمدحسن لطفی، رضا کاویانی). تهران: خوارزمی.
ارسطو (1378ش). مابعدالطبیعه. (ترجمه: محمدحسن لطفی). تهران: طرح نو.
حسنی، حسن (1373ش). بررسی و داوری در مسایل اختلافی میان دو فیلسوف اسلامی. تهران: دانشگاه تهران‌.
حسینی­شاهرودی،سید مرتضی؛ حسین پور، رسول (1390ش). شهود در فلسفه، استدلال در عرفان. فلسفه و کلام،  43(1)، 118-91.
رحمتی، ان‌شاء‌الله؛ عباسی داکانی، پرویز؛ شاکری­راد، مائده (1399ش). عقل شهودی و شناخت ذات حق از دیدگاه نصر و شووان. ذهن، 21(84)، 180-161.
سبزواری، ملاهادی (1369ش). شرح المنظومه. (تصحیح: حسن حسن‌زادة آملی). تهران: ناب.
سهروردی، یحیی بن حبش (1372ش). مجموعه مصنفات شیخ اشراق (کلمه التصوف). (تصحیح: نجفقلی حبیبی). تهران: موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1403ش). شرح الاشارات. قم: دفتر نشر کتاب.
فتح­طاهری، علی (1396ش). ماهیت شهود و ویژگی های آن در معرفت‌شناسی کانت. ذهن، 18(72)، 147-176.
فخر رازى، محمد بن عمر (1384ش). شرح الإشارات و التنبیهات. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى‌.
عارفی، عباس (1382ش) معرفت و گونه‌های شهود. ذهن، 4(15-16), 32-15. 
کانت، ایمانوئل (1367ش). تمهیدات. (ترجمه: غلامعلی حداد عادل). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
لویناس، امانوئل (1402ش). نظریة شهود در پدیدارشناسی هوسرل. (ترجمه: فرزاد جابرالانصار). تهران: نشرنی. 
مصطفوی، نفیسه (1401ش). ارزیابی تطبیقی هوش حکمی با هوش معنوی و نسبت آن با تعلیم و تربیت. پژوهش‌های فلسفی، 16(40)، 126-111.
صدرالدین­شیرازی، محمد بن ‌ابراهیم (ملاصدرا) (1354ش). المبدأ و المعاد. (تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی). تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین­شیرازی، محمد بن ‌ابراهیم (ملاصدرا) (1360ش/الف).  اسرار آلایات. (تصحیح: محمد خواجوی). تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین­شیرازی، محمد بن ‌ابراهیم (ملاصدرا) (1360ش/ب).  الشواهد الربوبیه (تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی). تهران: مرکزنشردانشگاهی.
صدرالدین­شیرازی، محمد بن ‌ابراهیم (ملاصدرا) (1368ش). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. قم: مصطفوی.
صدرالدین­شیرازی، محمد بن ‌ابراهیم (ملاصدرا) (1381ش).  رساله سه اصل. (تصحیح: سید حسین نصر). تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدرالدین­شیرازی، محمد بن ‌ابراهیم (ملاصدرا) (بی­تا).  الحاشیة على‏الإلهیات. قم: بیدار.
ملکی، محمد (1401ش). تعامل عقل و شهود در شکل­گیری فلسفه اشراق. تاریخ فلسفه اسلامی، 1(1)، 61-37.