نگاهی به اصل عدم‌تناهی حقیقت وجود و کارکرد آن در توجیه اثبات‌پذیری خداوند و تعیین گسترۀ براهین صدیقین

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری حکمت متعالیه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

3 استاد گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

هدف این نوشتار آن است که ضمن تبیین اصل عدم‌تناهی حقیقت وجود و برخی از لوازم و فروعات آن، کارکرد این اصل را در توجیه اثبات‌پذیری خداوند و نیز تعیین گسترۀ براهین صدیقین مشخص نماید. امتناع تحقق علم حصولی به خداوند، امتناع تحقق علم حضوری به خداوند، امتناع اقامۀ برهان لم و عدم اعتبار برهان إن برای اثبات خداوند، امتناع اقامۀ برهان بر وجود خداوند به‌واسطۀ ضرورت‌ازلیه و اطلاق مقسمی خداوند و امتناع اقامۀ برهان بر وجود خداوند به‌واسطۀ فقدان شرط تعریف و اثبات پذیری از دلایلی هستند که در این تحقیق بر اثبات­ناپذیری خداوند، اقامه شده­اند. نگارنده معتقد است نه‌تنها به‌کارگیری اصل عدم‌تناهی حقیقت وجود می­تواند تمام ادلۀ مذکور را توجیه و خداوند را به‌عنوان حقیقتی اثبات­پذیر مطرح نماید؛ بلکه توجه به این اصل می­تواند بیان کنندۀ نتیجه­ای بدیع در زمینۀ تعیین گسترۀ براهین صدیقین باشد؛ به‌نحوی که جمیع براهین اثبات وجود خداوند می­توانند واجد ملاک برهان صدیقین باشند؛ البته با لحاظ این تفاوت که میزان شرافت این براهین بسته به شدت ظهور خداوند در مظاهر حقیقت وجود متفاوت خواهد بود.         

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن­ترکه، صائن الدین­علی (1360ش). تمهید القواعد. (محقق و مصحح: سید جلال ­الدین آشتیانی). تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379ش). النجاۀ­ من الغرق فی بحر الضلالات. (مقدمه و تصحیح: محمدعلی دانش‌پژوه). تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق). التعلیقات. (تحقیق: عبدالرحمان بدوی). بیروت. مکتبۀ الاعلام الاسلامی.
ابن‌عربی، محیی ­الدین (2003م). کتاب المعرفۀ. (محقق و مصحح: محمدامین ابوجوهر). دمشق: دارالتکوین للطباعۀ و النشر.
جامی، عبدالرحمن (1370ش). نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1368ش). شرح حکمت‌ متعالیه. تهران: الزهراء.
حلی، حسن بن یوسف (1413ق). کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد. قم: مؤسسۀ النشر الإسلامی.
رنجبر، هما و حسینی، داود (1395ش). نقد صدرا به برهان صدیقین سینوی؛ کل، عدد. فلسفه تحلیلی، 13(30)، 111-126.
سبزواری. ملاهادی (1379ش). شرح المنظومه. تهران: نشر ناب.
شهرزوری، شمس­الدین (1383ش). رسائل الشجرۀ الالهیۀ فی علوم الحقایق الربانیۀ. (تصحیح و تعلیق: نجفقلی حبیبی). تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
طباطبایی، سید محمدحسین (1388ش). رسائل توحیدی. قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، سید محمدحسین (1416ق). نهایۀ الحکمۀ. قم: جماعۀ المدرسین فی الحوزۀ العلمیۀ بقم، موسسۀ النشر الإسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1428ق). مجموعه رسائل علامة طباطبایی. قم: باقیات.
طوسی، خواجه نصیرالدین. (1375ش). شرح الاشارات و التنبیهات لمحقق الطوسی. قم: نشر البلاغۀ.
فارابی، ابونصر (1405ق). فصوص الحکم. قم: انتشارات بیدار.
فناری، شمس‌ الدین محمدحمزه (2010م). مصباح الأنس بین المعقول و المشهود. (محقق و مصحح: عاصم ابراهیم الکیالی). بیروت: دارالکتب العلمیۀ.
فریدونی، سمیه و آیت­اللهی، حمیدرضا (1392ش). امکان­پذیری وجود خدا در برهان های وجودی مدرن. جستارهای فلسفة دین، 2(4)، 1-18.
قیوم­زاده، محمود (1393ش). مقارنه و تطبیق برهان صدیقین سینا و عرشی صدرا در وحدت واجب تعالی. پژوهش­های هستی‌شناختی، 3(5)، 125 – 147.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1360ش). اسرار الآیات و انوار البینات. تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفۀ اسلامی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1981م). الحکمۀ المتعالیۀ فی الأسفار العقلیۀ الأربعۀ. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1417ق). الشواهد الربوبیۀ فی المناهج السلوکیة. بیروت: موسسۀ التاریخ العربی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1363ش). المشاعر. (مترجم: عمادالدوله). تهران: طهوری.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (بی­تا). ایقاظ النائمین. تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفۀ ایران.
میرداماد، محمدباقر (1385ش). مصنفات میرداماد. (به‌اهتمام: عبدالله نورانی). تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
یزدان­پناه، سید یدالله (1386ش). مبانی و اصول عرفان نظری. قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
یزدانی، عباس (1394ش). اقامة برهان بر اثبات وجود خداوند، امکان یا امتناع؟. پژوهش­های علم و دین، 6(12)، 119-133.