بررسی انتقادی تقریر فیاضی از نظریۀ وجود ذهنی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه اسلامی، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران.

چکیده

از میان تقریرهای نظریة وجود ذهنی، تنها اندکی از آنها به مغایرت وجودی علم حصولی و وجود ذهنی حکم کرده‌اند؛ تقریر غلامرضا فیاضی جدیدترین آنهاست. او معتقد است نظریة اتحاد عاقل‌و‌معقول مقتضی تمایز هستی‌شناختی علم حصولی و وجود ذهنی است. از پیامدهای این تقریر، بازسازی نظریة شبح‌محاکی و جایگزین کردن مطابقت حکایی به جای مطابقت ماهوی در تقریر مشهور است. فیاضی از دو راه بر تمایز هستی‌شناختی علم حصولی و وجود ذهنی استدلال کرده است: مشاهدة حضوری و استدلال تضایف. این مقاله در هفت محور تقریر فیاضی از نظریة وجود ذهنی را تبیین کرده است. بررسی انتقادی این تقریر به این نتیجه انجامید که نه نظریة اتحاد عالم‌و‌معلوم اقتضا دارد تا علم حصولی از لحاظ هستی‌شناختی غیر از صورت ذهنی باشد و نه درون‌نگری حضوری؛ دلیل تضایف نیز این مغایرت وجودی را اثبات می‌کنند. همچنین این نتیجه به‌دست آمد که جایگزین کردن مطابقت حکایی به جای مطابقت ماهوی صحیح نیست؛ زیرا فاقد ملاک لازم برای تبیین حکایت و مطابقت ذهن و عین است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


برهان­مهریزی، مهدی؛ فیاضی، غلامرضا (1389ش). ماهیت حکایت از دیدگاه مشهور و استاد فیاضی. معرفت فلسفی، 7(5)، 11-38.
جوادی آملی، عبدالله (1375ش). رحیق مختوم، ج4. (شرح حکمت متعالیه، بخش چهارم از جلد ‌اول اسفار اربعه). قم: مرکز نشر اسراء.
حسینی‌طهرانی، سید محمدحسین (1417ق).  توحید علمی و عینی، چاپ دوم. مشهد: انتشارات علامه طباطبائی.
زرگر، نرگس (1399ش). تبیین تمایز علم از وجود ذهنی بر اساس دیدگاه جوادی آملی.  فلسفه، 18(2)، 111-129. 
زنوزی، علی بن عبدالله (1397ش). مجموعه آثار آقا علی مدرس. (تصحیح: کمیتة احیاء و تصحیح آثار مجمع عالی حکمت). قم: انتشارات حکمت اسلامی.
سبزواری، ملاهادی (1380ش). شرح المنظومة، چاپ چهارم. (تصحیح و تعلیق: حسن حسن زاده آملى و تحقیق و تقدیم: مسعود طالبى). ‏ قم: نشر ناب.
سعیدی‌مهر، محمد (1393ش). وجود ذهنی و حقیقت علم؛ تفسیری تجزیه‌گرا از دیدگاه ملاصدرا. حکمت صدرایی. 3(1). 109-124.
صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (ملاصدرا) (1981م). الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (ملاصدرا) (1382ش). شرح و تعلیقة صدرالمتألهین بر الهیات شفا. (تصحیح تحقیق و مقدمه: نجفقلی حبیبی). تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (ملاصدرا) (1360‏ش). الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، چاپ دوم. (تصحیح و تعلیق: سیدجلال‌الدین آشتیانى). مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
طباطبائی، سیدمحمدحسین (1387ش). اصول فلسفة رئالیسم، چاپ دوم. (به کوشش: سیدهادی خسروشاهی). قم: بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم).
طباطبائی، سیدمحمدحسین (1416ق). نهایة الحکمة، چاپ دوازدهم. قم: موسسة النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم‏.
طباطبائی، سیدمحمدحسین (1386ش). نهایة الحکمة. (تصحیح و تعلیق: غلامرضا فیاضی). قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره).
عبودیت، عبدالرسول (1397ش). حکمت صدرایی به روایت علامه طباطبائی. (شرح نهایة الحکمة: مرحلة ششم). قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
عبودیت، عبدالرسول (1385ش). درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج1. قم: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
فیاضی، غلامرضا (1387ش). هستی و چیستی در مکتب صدرایی. قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
قوشچی، علی‌بن‌محمد (1393ش). شرح تجرید العقائد، ج1. (تصحیح و تحقیق: محمدحسین زارعی­رضایی). قم: نشر رائد.
نبویان، سیدمحمدمهدی (1396ش). جستارهایی در فلسفة اسلامی، ج2، چاپ دوم. قم: انتشارات حکمت اسلامی.
یزدان­پناه، سیدیدالله (1388ش). مبانی و اصول عرفان نظری. (نگارش: سیدعطاء انزلی). قم: انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
یزدانی، نجف؛ دهقانی­محمودآبادی، محمدحسین (1395ش). مقایسه دیدگاه فاضل قوشچی و ملاصدرا پیرامون وجود ذهنی. حکمت صدرایی، 5(1)، 143-156. Dor: https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23221992.1395.5.1.12.2