بررسی مقایسه ای اخلاص از نگاه خواجه عبدالله انصاری در منازل السائرین و بحیی بن‌پقوده در الهدایة الی فرائض القلوب

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری، گروه فلسفه و کلام‌ اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل بیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

2 دانشیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل بیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران .

چکیده

اخلاص از فضائل برجسته‌ی اخلاقی انسان در ادیان یهود‌ و ‌اسلام است که خواجه ‌عبدالله ‌انصاری (396-481‌ق) عارف مسلمان در منازل‌السائرین و بحیی ‌بن‌پقوده عارف ‌یهودی معاصر‌ وی در الهدایة‌ الی ‌فرائض‌القلوب آن ‌را از ‌جمله ابواب‌‌ سلوکی قرار‌داده‌اند. یافته‌های این پژوهش که بر‌پایه‌ی مطالعات ‌کتابخانه‌ای و با روش توصیفی - تحلیلی صورت‌ پذیرفته نشان می‌دهد که این دو عارف با وجود اشتراک در تعریف اخلاص، در بیان جزئیات اختلاف ‌دارند. خواجه اخلاص را بیست‌و‌چهارمین منزل از منازل یک‌صدگانه‌ی سلوکی به ‌سوی توحید قرارداده، اما ابن‌پقوده آن ‌را باب پنجم از ابواب ده‌گانه به محبت الهی معرفی ‌کرده ‌است. خواجه که بنیان سلوکی خود در منازل‌السائرین را بر کتاب و نقل استوار ‌نموده، در بیان مختصر خود آخرین درجه‌ی اخلاص را بر‌اساس درجات سه‌گانه‌ی سالکان رهایی عمل می‌داند، اما بحیی در قالب بیانی مبسوط و متأثر از منابع ‌اسلامی، با تأکید بر استفاده از سه منبع عقل، کتاب و نقل، حصول کمال اخلاص را نتیجه‌ی پیمودن ده مرحله دانسته و به‌طور مفصّل به آسیب ‌شناسی عمل خالصانه می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. قرآن کریم (1380). (ترجمه ی ناصر مکارم شیرازی). تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
  2. کتاب مقدس. (ترجمه‌ی عصر جدید). نسخه آنلاین در تارنمای https://www.bible.com .(قابل دسترسی در تاریخ 15/10/1400).
  3. ابن‌پقوده، بحیی بن‌یوسف (2010). الهدایة الی فرائض القلوب و التنبیه الی لوازم الضمائر. (تحقیق احمد شحلان). رباط: دار ابی‌رقراق للطباعة و النشر.
  4. ابن‌فرّا، ابو‌یعلی (1410ق). ابطال التاویلات لاخبار الصفات. (تحقیق محمد نجدی). کویت: مکتبة دارالامام الذهبی.
  5. بی­نام (1432ق). ملتقى أهل‌الحدیث. (منتشر شده در تارنمای المکتبة‌ الشاملة به نشانی: https://al-.maktaba.org، قابل دسترسی در تاریخ 13/8/1400).
  6. ابن‌منظور، محمد بن‌مکرم (1419ق). لسان‌العرب. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  7. اسعدی، سوده (1391). بررسی مبانی قرآنی منازل‌السائرین خواجه عبدالله انصاری. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد. قم: دانشکده‌ی علوم حدیث.
  8. انصاری، خواجه عبدالله (بی‌تا). صد میدان. (به کوشش اکرم شفائی). بی‌جا: بی‌نا.
  9. بورکوى، ژرژ (1381). سرگذشت پیر هرات خواجه عبدالله انصارى. (ترجمه‌ی عبدالغفور روان‌ فرهادى). تهران: مؤسسه‌ی فرهنگى و هنرى الست فردا.
  10. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن‌محمد (1410ق). غرر‌الحکم و درر‌الکل. قم: دارالکتاب الاسلامی.
  11. جامی، عبدالرحمن بن احمد (1383). اشعة اللمعات. (تحقیق هادی رستگار مقدم گوهری). قم: بوستان کتاب.
  12. جامی، عبدالرحمن بن احمد (1858). نفحات الانس. کلکته: مطبعه لیسی.
  13. جلطی، بشیر (2012). حقیقة التصوف بین التأصیل و التأثیر (دراسة علمیة نقدیة للتصوف الإسلامی ما له و ما علیه). بیروت: دارالکتب العلمیة.
  14. جیلانی، عبدالکریم (1418ق). الانسان الکامل فی معرفه الأواخر و الاوائل. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  15. خسروپناه، عبدالحسین (1396). جستاری در عرفان نظری و عملی. قم: بوستان کتاب.
  16. خیاطیان، قدرت‌الله، حمزئیان، عظیم، و مستجاب‌ الدعواتی، سیدعلی (1399). بررسی تطبیقی زهد از نگاه خواجه عبدالله انصاری در «منازل السائرین» و بحیی بن‌پقوده در «الهدایه الی فرائض القلوب». معرفت ادیان، 11(2)، 43-58.
  17. دهخدا، علی اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا. (زیرنظر دکتر محمّد معین و دکتر سیّدجعفر شهیدی). تهران: مؤسّسه‌ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران (مؤسّسه‌ی لغت‌نامه دهخدا).
  18. رضایی تهرانی، علی (1392). سیر و سلوک (طرحی نو در عرفان عملی شیعی). قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  19. روزبهانی، محمد (1391). سیر سالک؛ عرفان عملی و رسیدن به خدای متعال. قم: آوای منجی.
  20. زمخشری، محمود بن‌عمرو (1987)، المستقصی فی امثال العرب. بیروت: دار‌الکتب العلمیة.
  21. سلمی، محمد بن‌‌حسین (1369). مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی. (گردآوری نصرالله پورجوادی). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  22. شعشوع، سلیم ( 2007). تاریخ الفلسفة و العلوم الیهودیة فی أرض الاسلام. بیروت: دار و مکتبة بیبلیون.
  23. العجم، رفیق (1999). موسوعة مصطلحات التصوف الإسلامی. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
  24. غزالی، ابوحامد محمد (1386). احیاء علوم الدین. (ترجمه‌ی مؤید‌الدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیوجم). تهران: علمی و فرهنگی.
  25. غزالی، محمد بن‌محمد (1406ق). احیاء علوم الدین. بیروت: دارالمعرفة.
  26. قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم (1374). الرسالة القشیریة. قم: بیدار.
  27. کاشانی،‌ کمال‌الدین عبدالرزاق (1373). شرح عبدالرزاق کاشانی بر منازل‌السائرین (تصحیح علی شیروانی). تهران: الزّهرا.
  28. کلینی، محمّد بن‌یعقوب (1369). اصول کافی. (ترجمه‌ی سیّدجواد مصطفوی). تهران: علمیه اسلامیه.
  29. المتنبّی، ابوالطیب احمد بن­حسین (بی‌تا). دیوان‌المتنبّی. بغداد: مکتب دارالبیان.
  30. مجلسی، محمد‌باقر (1403ق). بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام). بیروت‌: دار‌احیاء التراث العربی.
  31. مکارم شیرازی، ناصر (1386). برگزید‌ه‌ی تفسیر نمونه. (تنظیم احمد علی بابایی). تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  32. نکونام، محمدرضا (1392). سیر سرخ. اسلامشهر: صبح فردا.
  33. ورام، مسعود بن‌عیسی (بی‌تا). تنبیه‌الخواطر و نزهة‌النّواظر المعروف بمجموعة ورّام. قم: مکتبة الفقیه.
  34. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1387). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السّلام. قم: مؤسّسه‌ی دایرة‌المعارف فقه اسلامى.
  35. هاکس، جیمز (1383). قاموس کتاب مقدس. تهران: اساطیر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار