بررسی مقایسه ای اخلاص از نگاه خواجه عبدالله انصاری در منازل السائرین و بحیی بن‌پقوده در الهدایة الی فرائض القلوب

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

اخلاص از فضائل برجسته‌ی اخلاقی انسان در ادیان یهود‌ و ‌اسلام است که خواجه ‌عبدالله ‌انصاری (396-481‌ق) عارف مسلمان در منازل‌السائرین و بحیی ‌بن‌پقوده عارف ‌یهودی معاصر‌ وی در الهدایة‌ الی ‌فرائض‌القلوب آن ‌را از ‌جمله ابواب‌‌ سلوکی قرار‌داده‌اند. یافته‌های این پژوهش که بر‌پایه‌ی مطالعات ‌کتابخانه‌ای و با روش توصیفی - تحلیلی صورت‌ پذیرفته نشان می‌دهد که این دو عارف با وجود اشتراک در تعریف اخلاص، در بیان جزئیات اختلاف ‌دارند. خواجه اخلاص را بیست‌و‌چهارمین منزل از منازل یک‌صدگانه‌ی سلوکی به ‌سوی توحید قرارداده، اما ابن‌پقوده آن ‌را باب پنجم از ابواب ده‌گانه به محبت الهی معرفی ‌کرده ‌است. خواجه که بنیان سلوکی خود در منازل‌السائرین را بر کتاب و نقل استوار ‌نموده، در بیان مختصر خود آخرین درجه‌ی اخلاص را بر‌اساس درجات سه‌گانه‌ی سالکان رهایی عمل می‌داند، اما بحیی در قالب بیانی مبسوط و متأثر از منابع ‌اسلامی، با تأکید بر استفاده از سه منبع عقل، کتاب و نقل، حصول کمال اخلاص را نتیجه‌ی پیمودن ده مرحله دانسته و به‌طور مفصّل به آسیب ‌شناسی عمل خالصانه می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات