بررسی اصطلاح مدنی بالطبع از نظر ملاصدرا با توجه به مفهوم پولیتیکوس نزد ارسطو

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، تهران، ایران.

2 دانشیار فلسفه و کلام اسلامی، پژوهشکده فلسفه، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، تهران، ایران.

3 استادیار روش‌شناسی علوم انسانی، پژوهشکده تاریخ و فلسفه علم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، تهران، ایران.

چکیده

اصطلاح «مدنی بالطبع» یکی از اصطلاحات حکمت مدنی است و ملاصدرا آن را در موارد متعددی به کار برده است. مسئلۀ این پژوهش محکی‌عنه این اصطلاح و منظور نظر ملاصدرا از آن است. آیا مراد از این اصطلاح این است که طبیعتِ انسان، مدنی است یا اینکه مدنیت انسان، طبیعی است؟ مدنیتِ طبعی حاکی از کدام ویژگی انسانی است و چه نسبتی با کمال عقلی انسان دارد؟ آیا حاکی از مدنیت انسان به‌عنوان یک ویژگی ذاتی، طبیعی، غریزی یا غیراکتسابی است یا یک ویژگی اکتسابی؟ این مقاله می‌کوشد با روش تحلیلی و انتقادی هریک از موارد کاربرد اصطلاح مدنی بالطبع را در آثار ملاصدرا بررسی و به فراخور بحث، سازگاری یا ناسازگاری این اصطلاح را با آرای ملاصدرا در حکمت مدنی تبیین کند. مفهوم پولیتیکوس در نسبت با فوسیس نزد ارسطو به‌عنوان تبار مفهومی اصطلاح مدنی‌بالطبع فرض شده و در نتیجۀ این بررسی، مفاهیم «مدنیت طبعی انسان» و «انسان مدنی» به‌منزلۀ مفاهیمی استکمالی در نظر ملاصدرا در نسبت با کمال عقلی انسان براساس نظریۀ وحدت تشکیکی تبیین شده‌اند. اهمیت این بررسی ازآن‌رو است که می‌تواند به کاربرد آرای فلاسفۀ اسلامی در حکمت عملی در نسبت با علوم انسانی، اخلاق، جامعه و سیاست کمک کند و زمینه‌ای برای تبیین تفصیلی انسان مدنی در حکمت متعالیه باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1375). الاشارات و التنبیهات. قم: البلاغه.
  2. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1395). الهیات از کتاب شفاء. (ترجمه‌ی ابراهیم دادجو). تهران: امیرکبیر.
  3. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1379). النجات من الغرق فى بحر الضلالات. (مقدمه و تصحیح محمدتقى دانش‌پژوه). تهران: دانشگاه تهران.
  4. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1953). رسائل ابن سینا (2جلد). (به اهتمام حلمى­ضیاء اولکن). استانبول: دانشکده‌ی ادبیات استانبول.
  5. ابن ندیم، محمد بن اسحاق. (بی‌تا). الفهرست. بیروت: دار‌المعرفه.
  6. احمدپور، مهدی، اسلامی، محمدتقی، عالم‌زاده نوری، محمد و علیزاده، مهدی (1385). ‌شناخت اخلاق اسلامى. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  7. ارسطو (1393). سیاست. (ترجمه‌ی حمید عنایت). تهران: امیرکبیر.
  8. ارسطوطالیس (1979). الأخلاق. (ترجمه‌ی اسحاق بن حنین، تحقیق عبدالرحمن بدوی). کویت: وکالت المطبوعات.
  9. ایزدی‌تبار، محمد (1390). اثبات ضرورت نبوت از دیدگاه فیلسوفان. معارف عقلی، 19(2)، 7-48.
  10. بهروزی لک، غلامرضا (1396). ماهیت استرشادی فطری حیات اجتماعی در حکمت متعالیه. سیاست متعالیه، 5 (17)، 23-44.
  11. جوادی آملی، عبدالله (1372). شریعت در آینه معرفت. تهران: رجاء.
  12. حسنی، ابوالحسن (1390). حکمت سیاسی متعالیه. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
  13. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم [ملاصدرا] (1360). اسرار الآیات‏. (مقدمه و تصحیح محمد خواجوى). تهران: انجمن حکمت و فلسفه‏ ایران.
  14. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم [ملاصدرا] (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (9جلد). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  15. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم [ملاصدرا] (1388). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. (حواشی حاج ملا هادی سبزواری، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی). قم: بوستان کتاب.
  16. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم [ملاصدرا] (1354). المبدأ و المعاد. (تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانى). تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران‏.
  17. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم [ملاصدرا] (1381). المبدأ و المعاد (2جلد). (تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شانظری). تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  18. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم [ملاصدرا] (1366). تفسیر القرآن الکریم (7جلد). (تحقیق محمد خواجوی). قم: بیدار.
  19. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم [ملاصدرا] (1389). تفسیر القرآن الکریم (ج 7). (تصحیح و تحقیق سیدصدرالدین طاهری). تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  20. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم [ملاصدرا] (1383). شرح أصول الکافی. (تحقیق و تصحیح محمد خواجوی، 4جلد). تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
  21. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم [ملاصدرا] (1384). شرح أصول الکافی (ج 1). (تحقیق و تصحیح رضا استادی). تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  22. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم [ملاصدرا] (1422ق). شرح هدایه الأثیریه. (تصحیح محمدمصطفى فولادکار). بیروت: مؤسسه التاریخ العربى.
  23. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم [ملاصدرا] (1393). شرح هدایه الأثیریه (هدایه الحکمه) (2جلد). (تصحیح و تحقیق مقصود محمدی). تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  24. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم [ملاصدرا] (1363). مفاتیح الغیب.‏ (مقدمه و تصحیح محمد خواجوى). تهران: مؤسسه‌ی تحقیقات فرهنگى‏ (انجمن حکمت و فلسفه‌ی ایران).
  25. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم [ملاصدرا] (1386). مفاتیح الغیب (2جلد). (تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی). تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  26. طباطبایی، سید محمدحسین (1390). اصول فلسفه و روش رئالیسم (ج 2). (مقدمه و تعلیق مرتضی مطهری). تهران: صدرا.
  27. طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فى تفسیر القرآن (ج 2). قم: جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
  28. طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد [خواجه نصیرالدین] (1413ق). اخلاق ناصری. تهران: علمیه اسلامیه.
  29. عبودیت، عبدالرسول (1391). درآمدی به نظام حکمت صدرایی (ج 3). تهران: سمت.
  30. فارابی، ابونصر (1995). آراء اهل المدینه الفاضله و مضاداتها. (شرح و تعلیق على بو ملحم). بیروت: مکتبه الهلال.
  31. فارابی، ابونصر (1996). السیاست المدنیه. (مقدمه و شرح على بو ملحم). بیروت: مکتبه الهلال‏.
  32. فارابی، ابونصر (1408ق). المنطقیات للفارابی (3جلد). (مقدمه و تحقیق محمدتقى دانش‌پژوه). قم: مکتبه آیت‌اللّه المرعشى‏.
  33. فارابی، ابونصر (1413ق). تحصیل السعاده، در الأعمال الفلسفیه. (تحقیق جعفر آل یاسین). بیروت: دار المناهل.
  34. فارابی، ابونصر (1405ق). فصول منتزعه. (تحقیق و تصحیح و تعلیق فوزى نجار). تهران: المکتبه الزهراء.
  35. مسکویه، احمد بن محمد [ابوعلی] (2011)، تهذیب الأخلاق. (تحقیق عماد الهلالی). بغداد: الجمل.
  36. مطهری، مرتضی (1376). مجموعه‌ی آثار (34جلد). تهران: صدرا.
  37. مظفری، سیدمحمد، و لاریجانی، صادق (1381). مدنیت بالطبع انسان از چشم‌انداز فلاسفه. آموزه‌های فلسفه‌ی اسلامی، 1(1)، 93-116.
  38. هجری، سجاد، و آذرنوش، آذرتاش (1399). نگاهی تاریخی به کاربرد عبارت "مدنی بالطبع" در سده‌های میانه‌ی جهان اسلام. تاریخ فلسفه، 11 (1)، 41-64.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار