بررسی و نقد دیدگاه صاحبان تفسیر المنار دربارۀ قاعدۀ بلاکیف

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث / دانشگاه تربیت مدرس تهران

2 عضو گروه علوم قرآن و حدیث/ دانشگاه تربیت مدرس

3 مدیرگروه علوم قرآن و حدیث/ دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

تفویض یکی از دیدگاه‌های تنزیهی در معناشناسی صفات الهی است. بیشتر اهل حدیث و عالمانِ حنبلی مذهب پیرو این رویکرد هستند. این گروه در رویارویی با مشبّهه، قاعدۀ بلاکیف را مطرح کردند. این قاعده پس از چندی نزد اشاعره برای رهایی از مشکل تشبیه، به‌صورت جدّی مورد استفاده قرار گرفت. در ادامه وهابیان با ارائۀ قرائتی جدید از بلاکیف، ضمن اثبات وجود کیفیت برای صفات، علم به آن کیفیت را تفویض کردند. قرائت آن‌ها از بلاکیف برخلاف اهل حدیث و اشاعره نه تنها راه‌ حلی برای مشکل تشبیه نیست؛ بلکه به تجسیم نیز منجر می‌شود. محمد عبده از مفسّران معاصر، با وجود پرهیز از پرداختن به اختلافات مذهبی، رویکردی دوگانه از قرائت قاعدۀ بلاکیف دارد. رشید رضا هم مانند او، قرائتی متناقض از این قاعده ارائه می‌دهد. این قرائت‌ها از یک‌ سو متمایل به دیدگاه اشاعره است و از سوی دیگر به‌دلیل تأثیرپذیری از مبانی سلفیه، مشابه رویکرد وهابیان است.

کلیدواژه‌ها