ابرهای طلایی نگاره های معراج نامه ی میرحیدر بازتابی از قرب سلوکی در آراء سیدرحیدر آملی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

2 استاد گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 دانشجوی دکتری هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

آن‌چه حصول معرفت قدسی و قرب الهی را ممکن می‌سازد، برخورداری از نور تعقّل قلبی و منشعب از نورالانوار است. سیدحیدر آملی، تقرب‌ الهی را برای وجود اعتباری موجودات، منوط به سفر روحانیِ نفس می‌داند. موجودات عالم، از فیض الهی که نور آسمان‌ها و زمین است، برخوردارند و در قربی وریدی محاط هستند. این نور زمانی پرفروغ‌تر می‌شود که عبد در مقام سالک درآید و برای تحصل ایقان به سفری عرفانی لبیک گوید. میرحیدر در بیان قرب سلوکی به معراج حضرت محمد (ص) می‌پردازد که با وصول به ملأاعلی به رؤیت قلبی حضرت اله نائل شدند. مشاهدات روحانی حضرت در شب معراج از جانب نگارگران نیز مورد توجه قرار گرفته و معراج‌نامه‌ی مُصوَّر میرحیدری یا شاهرخی از جمله‌ی آنها است. نکته‌ی حائز اهمیت در نگاره‌های این معراج‌نامه به گزینش و کیفیت حضور عناصر بصری از جمله ابرهای طلایی مربوط می‌شود و طرح این پرسش که با توجه به قرب سلوکی پیامبر در معراج، جایگاه صوری و معنوی ابرهای طلایی چیست؟ و کدام یک از کیفیت‌های بازنمایی یا بازتابی را شامل می‌شوند؟ این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی بیان می‌دارد که ابرهای طلایی امتزاجی از بازنمود و بازتاب قرب سلوکی حضرت هستند. در این گذر، خیال خلاق نگارگر، ابرهای طلایی را در شعله‌ی مقدس پیامبر مستحیل می‌کند و ابر- شعله‌های طلایی، در تناسب با ولایت کلیه‌ی ایشان می‌آفریند.

کلیدواژه‌ها


  1. ۱. قرآن کریم.

    1. 2. آژند، یعقوب، (1392)، نگارگری ایران، ج اول، چ دوم، تهران: سمت.
    2. آملی، سیدحیدر، (1422 ق)، تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم فی تأویل کتاب الله العزیز الحکیم، جلد 5-6، قم: مؤسسه‌ی فرهنگی و نشر نور علی نور.
    3. آملی، سیدحیدر ، (1426 ق)، جامع الأسرار و منبع الأنوار، مقدمه و تصحیح هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، لبنان: مؤسسه التاریخ العربی.
    4. آملی، سیدحیدر، (1352)، المقدمات من کتاب نص‌النصوص، تصحیح هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران: انستیتو ایران و فرانسه پژوهش‌های علمی.
    5. آملی، سیدحیدر، (1364)، رساله نقد النقود فی معرفه الوجود، مترجم و مصحح حمید طبیبیان. تهران: اطلاعات.
    6. آملی، سیدحیدر، (1383)، أنوار الحقیقه و أطوار الطریقه و أسرار الشریعه، شرح محسن موسوی‌تبریزی، قم: نور علی نور.
    7. آملی، سیدحیدر، (1395)، تأویل و تفسیر قرآن ازنظر علامه سیدحیدر آملی، ترجمه‌ی نسوه جهان‌بین، تهران: علم.
    8. الصادقی، احمد، (1392)، عقل و هستی از دیدگاه ابن‌عربی، ترجمه‌ی محمدرضا وصفی و مسعود انصاری، تهران: جامی.
    9. ابن‌عربی، ابوعبدالله محیی‌الدین محمد، (1422ق)، تفسیر ابن‌عربی، تحقیق محمدعلی عبدالوارث، جلد 2، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    10. بحرانی، سید هاشم، (1378)، الانصاف فی النص علی الائمه الاثنی‌عشر علیهم‌السلام، ترجمه‌ی سید هاشم رسولی‌محلاتی، جلد 1، چ دوم، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
    11. بلخاری‌قهی، حسن، (1394)، مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، تهران: سوره‌ی مهر.
    12. خمینی، سیدروح‌الله، (1380)، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، چاپ 24، قم: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
    13. خیاطیان، قدرت‌الله؛ رضوانی مقدم، الهام، (1399)، «وجودشناسی عرفانی ازنظر سیدحیدر آملی (ره) و امام خمینی (ره)»، پژوهش‌های هستی‌شناختی، شماره‌ی 17، صص 123ـ146.
    14. عراقی، فخرالدین، (1336)، دیوان عراقی، تصحیح سعید نفیسی، چ دوم، تهران: کتابخانه‌ی سنائی.
    15. فرضعلی، فاطمه؛ حسینی‌شاهرودی، سیدمرتضی، (1390)، «رویکرد پدیدارشناسانه‌ی سیدحیدر آملی و رودلف اتو به امر قدسی»، اندیشه‌ی دینی، شماره‌ 41، صص49ـ80.
    16. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1417 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن. جلد 18، چ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    17. کربن، هانری، (1388)، سیدحیدر آملی: شرح احوال، آثار و آرا و جهان‌شناسی. ترجمه‌ی نوذر آقاخانی، تهران: حقیقت.
    18. مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی، (1403ق)، بحار الانوار. چ دوم، لبنان: مؤسسه الوفاء.
    19. محمدزاده، سیدنادر و کثیرلو، بهروز، (1392)، «معراج در تفاسیر عرفانی»، عرفان اسلامی، شماره‌ی 36، صص 53ـ77.
    20. منصوری‌لاریجانی، اسماعیل، (1380)، ساحت ربوبی: شرح رساله‌ی نقد النقود فی معرفه الوجود علامه سیدحیدر آملی. تهران: آیه.
    21. نصر، سیدحسین، (1379)، «عالم خیال و مفهوم فضا در مینیاتور ایرانی»، هنرهای تجسمی، شماره‌ 10، صص30ـ40.
    22. وکیلی، ندا؛ جوانی، اصغر، (1393)، «تطبیق نشانه‌ـ‌معناشناسی تصاویر دوزخ (در نگاره‌های معراج‌نامه‌ی شاهرخی و آثار دره از کمدی الهی دانته)»، باغ ‌نظر، شماره‌ 29، صص 71ـ80.