قیامت عقلی از دیدگاه حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 استاد گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

به اعتقاد صدرالمتألهین بعد از عالم الهی، سه عالم کلی تحقق دارد: عالم طبیعت، عالم خیال یا مثال و عالم عقل. از طرف دیگر در شریعت نیز به سه عالم کلی دنیا، برزخ و قیامت اشاره شده است. از دیدگاه فلاسفه دنیا با عالم طبیعت و برزخ با عالم مثال مطابقت دارد؛ اما این مطلب که قیامت متناظر با کدام مرتبه و عالم است، محل اختلاف است. برخی از فلاسفه قیامت را بازگشت به دنیا، و برخی مرتبه‌ای از مراتب عالم مثال دانسته‎اند؛ اما در این میان عبارتهایی از صدرا یافت می‎شود که دلالت بر تناظر قیامت با عالم عقل بلکه فوق عالم عقل دارد. مقاله حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس آیات و روایات و مبانی حکمت متعالیه، به بررسی این دسته از عبارات پرداخته و در نهایت، به این دستاورد رسیده است که با توجه به دو دلیل کلی غایات و بدایات، نیز دلایل عقلی دیگری از قبیل اثبات هویت عقلی بعث، فنا، زمان و مکان قیامت، نحوۀ محاسبه و حقیقت بهشت و جهنم می‌توان گفت قیامت متناظر با عالم عقل بلکه فوق عالم عقل و متناظر با عالم الهی است و به این ترتیب آیاتی نظیر «إنّا لله و إنّا إلیه راجعون» و «ألا إلی الله تصیر الامور»، به نحو حقیقی و بدون مجاز معنا می‌یابند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. امام خمینی، روح الله، (1392)، عدل الهی از دیدگاه امام خمینی، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  3. اردبیلی، عبدالغنی، (1392)، تقریرات فلسفه‌ی امام خمینی، ج3، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  4. امینی نژاد، علی، (1394)، حکمت عرفانی، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  5. بنی‌رضی، سید مرتضی (1394)، «تبیین هستی‌شناسانه‌ی فنا از دیدگاه حکمت متعالیه»، حکمت عرفانی، شماره‌ 1، صص39-56.
  6. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، (1407ق)، الصحاح تاج اللغه، تحقیق احمدبن‌عبدالغفور عطاری، بیروت: دار العلم للملایین.
  7. رهبری، احمد، (1374)، قیامت در قرآن، تهران: مارلیک.
  8. سیدرضی، محمد، (1384)، نهج البلاغه، ترجمه‌ی محمد دشتی، قم: دارالعلم.
  9. صدوق، محمد‌بن‌بابویه، (1357)، التوحید، قم: نشر اسلامی.
  10. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1341)، عرشیه، اصفهان: دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی.
  11. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1354)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه‌ی ایران.
  12. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1360الف)، اسرار الآیات، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
  13. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1360ب)، الشواهد الربوبیه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  14. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1363)، مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  15. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1366الف)، تفسیر القرآن الکریم، ج ۲، ۵، ۶، ۷، قم: بیدار.
  16. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1366ب)، شرح اصول کافی، ج3، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  17. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1368)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الأربعه، ج9، قم: مکتب المصطفوی.
  18. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1375)، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتالهین، تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران: انتشارات حکمت.
  19. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1378)، المظاهر الالهیه، تهران: حکمت اسلامی صدرا.
  20. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1381)، شرح بر زاد المسافر، شرح جلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
  21. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1382)، شرح و تعلیقه‌ی صدرالمتألهین بر الهیات شفا، ج1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  22. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1396)، تفسیر سوره‌ی یس، ترجمه‌ی سیدصدرالدین طاهری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  23. طاهرزاده، اصغر، (1386)، معاد یا بازگشت به جدی‌ترین زندگی، اصفهان: لب المیزان.
  24. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه‌ی موسوی‌همدانی، ج 1 و 15، قم: جامعه مدرسین حوزه‌ی علمیه.
  25. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1381)، انسان از آغاز تا انجام، ترجمه و تعلیقات صادق لاریجانی، چاپ سوم، تهران: الزهرا.
  26. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1416)، نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  27. عبودیت، عبدالرسول، (1392)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  28. قطب‌الدین شیرازی، محمودبن‌مسعود، (1392)، حکمة الاشراق، شرح و تعلیقه‌ی ملاصدرا، ج۴، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  29. کلینی، محمدبن‌یعقوب، (1362)، الکافی، ج3، تهران: اسلامیه.
  30. کهنسال و دیگران، (1394)، «چیستی دهر و سرمد و نسبت آن دو با زمان»، آموزه‌های فلسفه‌ی اسلامی، شماره‌ 17، صص۱۲۵ـ۱۴۸.
  31. مجلسی، محمدباقر، (1363)، بحار الانوار، ج6 و50، تهران: اسلامیه.
  32. نعیما طالقانی، محمدنعیم (1419)، منهج الرشاد فی معرفه المعاد، مشهد: آستان رضوی.
  33. یزدان‌پناه، یدالله، (1393)، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش سیدعطا انزلی، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  34. یزدان‌پناه، یدالله، (1395)، «حکمت متعالیه»، شماره‌های ۴، ۵، ۶ فایل صوتی دوره‌های آموزشی بلندمدت علوم عقلی، قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
  35. یزدان‌پناه، یدالله (1399)، مختصات حکمت متعالیه، تدوین و نگارش رضا درگاهی‌فر، قم: آل‌احمد علیهم‌السلام.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار