نسبت میان علم و فلسفه از وجوه گوناگونی قابل بررسی است؛ یکی از این وجوه، پرسش از نسبت میان توصیف علمی و تعلیل فلسفی است. پیروان دیدگاه تجربه‌گرا بر این باور اند که میان پرسش از چرایی پدیده‌ها در مقام تعلیل، و چگونگی آن‌ها، در مقام توصیف، نسبتی وجود ندارد و مرزهای علم طبیعی، مستقل از فلسفه است. در این میان بازخوانی اندیشۀ حکیمانی چون ابن‌سینا، که توأمان از دانش حکمت و علوم طبیعی بهره‌مند بودند، می‌تواند برای رهیافت‌های جدید در نسبت میان علم و فلسفه راهگشا باشد. در نظام حکمت سینوی، مقام تعلیل از مقام توصیف تمایزاتی دارد، اما از آن مستقل نیست. شیوۀ تعلیل فلسفی، چه در فلسفۀ الهی و چه در فلسفۀ طبیعی، در شیوۀ توصیف علمی اثرگذار است و از حیث روش‌شناختی، توصیف در برابر تجویز قرار می‌گیرد و نه تعلیل. بر این اساس بدون داشتن الگوی مشخص از روابط علّی – معلولی، نمی‌توان توصیف روشمندی از پدیده‌های طبیعی و علمی ارائه داد. ویژگی‌های اساسی در این الگوی علّی شامل: تمایز علیّت بالذّات از بالعرض، علیّت قریب از بعید، علیّت مرکب از بسیط، علیّت بالقوه از بالفعل و همچنین اثرگذاری نسبت میان علل، در اسناددهی و استدلال‌آوری علمی است.
عقیلی خراسانی شیرازی، سیدمحمدحسین، (1393)، مخزن الادویه، تصحیح شمس اردکانی، رحیمی و فرجادمند، تهران: سبزآرنگ با همکاری دانشکده‌ی طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران.
عقیلی خراسانی شیرازی، سیدمحمدحسین، (1385)، خلاصة الحکمة، تصحیح ناظم، قم: مؤسسه‌ی مطالعات تاریخ پزشکی طب اسلامی و مکمل، اسماعیلیان.
قراملکی، احد، (1396)، روش‌شناسی مطالعات دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
کردی، احسان، (1393)، «تأثیر قواعد فلسفی بر طب سینوی»، فلسفه‌ی علم، شماره‌ی ۸، صص ۷۵ـ۹۱.
ناسخیان، علی‌اکبر و دیباجی، سیدمحمدعلی (1399)، تبیین وحدت و تطور طبیعت در فلسفه‌ی اشراق به‌مثابه‌ی پاسخی به طبیعت‌گرایی جدید (با تأکید بر فرگشت)، رساله‌ی دکتری دانشگاه تهران.
ناسخیان, علی اکبر, & یخچالی, مریم. (1400). نقش تعلیل فلسفی در توصیف علمی از منظر حکمت سینوی: با تأکید بر آموزه‌های طبّی. فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز, 21(81), 103-124. doi: 10.22099/jrt.2021.41909.2554
MLA
علی اکبر ناسخیان; مریم یخچالی. "نقش تعلیل فلسفی در توصیف علمی از منظر حکمت سینوی: با تأکید بر آموزه‌های طبّی", فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز, 21, 81, 1400, 103-124. doi: 10.22099/jrt.2021.41909.2554
HARVARD
ناسخیان, علی اکبر, یخچالی, مریم. (1400). 'نقش تعلیل فلسفی در توصیف علمی از منظر حکمت سینوی: با تأکید بر آموزه‌های طبّی', فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز, 21(81), pp. 103-124. doi: 10.22099/jrt.2021.41909.2554
VANCOUVER
ناسخیان, علی اکبر, یخچالی, مریم. نقش تعلیل فلسفی در توصیف علمی از منظر حکمت سینوی: با تأکید بر آموزه‌های طبّی. فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز, 1400; 21(81): 103-124. doi: 10.22099/jrt.2021.41909.2554
)