بررسی تطبیقی رابطه‌ی علم و دین از دیدگاه آیت‌الله مصباح و ایان باربور

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه پیام نور قم / معاون پژوهش دفتر ارتباطات حوزوی

2 دانشیار دانشگاه پیام نور قم

3 دانشیار دانشگاه قم

4 دانشیار دانشگاه پر قم

چکیده

 
رابطه‌ی میان علم و دین از دغدغه‌های مهم اندیشمندان در قرون اخیر بوده است. طرح این مسأله در مغرب‌زمین، به‌صورت جدی از رنسانس آغاز شد و دامنه‌ی آن به همه‌ی کشورهای جهان، ازجمله کشورهای اسلامی رسید. مصباح، فیلسوف و اندیشمند اسلامی، بنابر مبانی خویش، ازجمله مبناگروی فلسفی همراه با نسبیت معقول، مقبولیت پارادایم به معنای مبنای اندیشه، پذیرش تجربه به معنای وحی و الهام شدن به افراد معصوم، پذیرش انحصار در حقانیت همراه با پلورالیسم رستگاری و پلورالیسم رفتاری، پذیرش قواعد عمومی محاوره و تفاهم و پیش‌زمینه‌های بایسته و حکمت متعالیه، دیدگاه تعاضد را برمی‌گزیند. باربور نیز که فیلسوف و فیزیک‌دان مغرب‌زمین است، با تکیه‌ی بر مبانی خویش، ازجمله توازی‌های روش‌شناختی علم و دین، رئالیسم انتقادی، مقبولیت پاردایم به معنای چارچوب ذهنی، تجربه‌ی دینی، پلورالیسم دینی، هرمنوتیک فلسفی و فلسفه‌ی پویشی، دیدگاه تلفیق را انتخاب می‌کند. آیت‌الله مصباح به تفکیک سطوح معرفت ازلحاظ ارزش‌شناختی، پذیرش چندلایه‌ای‌بودن معرفت، و ضرورت تحلیل نظام‌مند پدیده‌ها رهنمون می‌شود، اما باربور در دام نسبیت و شکاکیت گرفتار می‌آید.
 
 

کلیدواژه‌ها


 
1. باربور، ایان، (1389)، علم و دین، ترجمه‌ی بهاءالدین خرمشاهی، چاپ هفتم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
2. باربور، ایان، (1397)، دین و علم، ترجمه‌ی پیروز فطورچی، چاپ دوم، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
3. براون، استیون اف.، (1391)، دین‌های جهان؛ آیین پروتستان، ترجمه‌ی فریبرز مجیدی، تهران: نشر ادیان.
4. پارسانیا، حمید، (1392)، علم و فلسفه، چاپ ششم، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
5. جعفری، محمدتقی، (1393)، تحقیقی در فلسفه‌ی علم، تدوین و تنظیم عبدالله نصری، چاپ پنجم، تهران: مؤسسه‌ی تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
6. حاج‌ابراهیم، رضا و همکاران، (1396)، معرفت‌شناسی اسلامی و علم دینی؛ جستارهایی در علم‌پژوهی دینی، به کوشش محمد محمدرضایی، قم: دفتر نشر معارف.
7. حبیبی، محمد، (1394)، درآمدی بر فلسفه‌ی علم، زیر نظر اکبر میرسپاه، چاپ چهارم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی‌.
8. حبیبی، محمد، (1394)، درآمدی بر فلسفه‌ی علم، زیر نظر اکبر میرسپاه، چاپ چهارم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی‌.
9. حسین‌زاده، محمد، (1388)، دین‌شناسی، چاپ چهارم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
10. حسین‌زاده، محمد، (1396)، پارادایم؛ افسانه یا واقعیت؟، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
11. رسول‌زاده، عباس؛ باغبانی، جواد، (1389)، شناخت مسیحیت، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
12. سلیمانی‌امیری، عسکری (1393)، منطق و شناخت‌شناسی از نظر آیت‌الله مصباح به ضمیمه‌ی روش‌شناسی علوم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
13. شامحمدی، رستم، (1396)، «تحلیل و بررسی راه‌حل الهیات پویشی در برون‌رفت از تعارض بین علم و دین»،  ادیان و عرفان، شماره‌ی 1، صص 47-74.
14. شریفی، احمدحسین، (1387)، معیار ثبوتی صدق قضایا، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
15. صارمی‌نیک، علی اصغر؛ نصیری، منصور، (1397)، «فعل خدا در جهان از دیدگاه باربور»، فلسفه‌ی دین، شماره‌ی 3، صص 677-693.
16. طاهری، محمدحسین، (1384)، «علم و دین؛ نقد و بررسی توازی‌های روش‌شناختی از دیدگاه باربور»، معرفت، شماره‌ی 99، صص 61-72.
17. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1377)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج1، مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، قم: انتشارات صدرا.
18. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1388)، شیعه؛ مذاکرات و مکاتبات پروفسور هانری کُربَن با علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، تدوین محمدامین شاهجویی، تهران: انتشارات مؤسسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه‌ی ایران.
19. فرامرز قراملکی، احد، (1386)، استاد مطهری و کلام جدید، چاپ چهارم، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
20. کافی، مجید، (1395)، فلسفه‌ی علم و علم دینی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
21. محمدرضایی، محمد، (1391)، الهیات فلسفی، قم: انتشارات بوستان کتاب.
22. محمدرضایی، محمد، (1395)، کلام جدید با رویکرد تطبیقی، چاپ دوم، قم: نشر معارف.
23. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1378) ، نظریه‌ی سیاسی اسلام، ج1، تحقیق و نگارش کریم سبحانی، چاپ ششم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
24. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1383)، به سوی او، تحقیق و پیرایش محمدمهدی نادری‌قمی، چاپ سوم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
25. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1390)، آموزش فلسفه، ج1، چاپ یازدهم، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
26. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1391 الف)، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، چاپ هشتم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
27. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1391ب)، معارف قرآن؛ قرآن‌شناسی، ج1، تحقیق و نگارش محمود رجبی، چاپ دوازدهم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
28. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1393)، چکیده‌ای از اندیشه‌های بنیادین اسلامی، ترجمه و تدوین حسین‌علی عربی و محمدمهدی نادری‌قمی، چاپ هفتم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
29. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1394)، پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی، تدوین و نگارش غلامرضا متقی‌فر، چاپ پنجم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
30. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1397)، رابطه‌ی علم و دین، تحقیق و نگارش علی مصباح، چاپ دوم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
31. مصباح، مجتبی؛ محمدی، عبدالله، (1394)، مبانی اندیشه‌ی اسلامی؛ معرفت شناسی، ج1، چاپ دوم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
32. نصری، عبدالله، (1386)، انتظار بشر از دین؛ بررسی دیدگاه‌ها در دین‌شناسی معاصر، چاپ پنجم، تهران: انتشارات مؤسسه‌ی فرهنگی دانش و اندیشه‌ی معاصر.
33. نصیری، منصور، (1389)، روش‌شناسی علم و الهیات: بررسی و نقد دیدگاه ننسی مورفی، چاپ دوم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
34. نیکزاد، عباس، (1389)، عقل و دین از دیدگاه ملاصدرا و برخی فیلسوفان صدرایی معاصر، چاپ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
35. هات، جان اف.، (1393)، علم و دین؛ از تعارض تا گفتگو، ترجمه‌ی بتول نجفی، چاپ سوم، قم: انتشارات کتاب طه.