دگردیسی مفهوم سعادت در فلسفه اسلامی از کندی تا خواجه نصیر

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دکتری فلسفه اخلاق، دانشگاه قم

چکیده

در واکاوی پرسش از مصداق سعادت اخلاقی و با وفاداری به ظاهر الفاظ، پاسخی تقریبا یک‌دست در کلمات فلاسفه اسلامی بیان شده که از تجمیع سعادت دنیوی و اخروی، یا اصلاح توأمان نظام معاش و معاد حکایت می‌کند. اما در خوانش تفصیلی‌تر، پرسش از ترجیح جانب دنیوی یا اخروی سعادت همچنان گشوده است. مطابق نتایج حاضر، از عصر کندی تا زکریای رازی سعادت اخروی را در امتداد سعادت دنیوی می‌یابیم. با ظهور فارابی و تا پیش از خواجه نصیر جریانی حاکم می‌شود که در پی توازن سعادت دنیوی و اخروی است. در اخلاق ناصری نگرشی به بار می‌نشیند که سکونت دنیوی را به عنوان مقدمه جبری یا داروی شفای اخروی تلقی می‌کند و از پی آن مضمون سعادت دنیوی عملا متروک می‌گردد. با این حال از پی تغییر موازنه به سود سعادت اخروی، مسیر تضعیف عمران اجتماعی به نفع سعادت فردی رواج می‌یابد. تحلیل انتقادی این وضع هدف مقاله پیش‌روست.
 

کلیدواژه‌ها


1. إبن باجه، أبوبکر محمد، (بی‌تا)، رسائل فلسفیه، بیروت: دار الثقافه.
2. ابن رشد، محمد بن احمد، (۱۹۹۳)، تهافت التهافت، بیروت: دار الفکر.
3. ابن رشد، محمد بن احمد، (۱۹۹۸)، الضروری فی السیاسه، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه.
4. ابن سینا، ابوعلی، (۱۴۲۳)، الإشارات و التنبیهات، قم: بوستان کتاب.
5. ابن سینا، ابوعلی (بی‌تا)، تسع رسائل فی الحکمه و الإلهیات، قاهره: دار العرب.
6. ابن سینا، ابوعلی، (۱۳۹۴)، دانشنامه علائی، تهران: مولی.
7. ابن سینا، ابوعلی ، (۱۳۶۳)، المبدأ و المعاد، تهران: دانشگاه تهران.
8. ابن طفیل، ابوبکر محمد بن عبدالملک، (۱۹۹۳)، حیّ ‌بن یقظان، بیروت: دار المشرق.
9. اخوان الصفاء، (۱۴۱۲)، رسائل اخوان الصفاء، ج۴، بیروت: الدار الإسلامیه.
10. بلخی، أبی زید، (۱۴۲۴)، مصالح الأبدان و الأنفس، ریاض: مرکز للبحوث و الدراسات الإسلامیه.
11. توحیدی، ابوحیان، (۱۹۹۲)، المقابسات، قاهره: دار سعاد الصباح.
12. توحیدی، ابوحیان ، (۱۴۲۲)، الهوامل و الشوامل، بیروت: دارالکتب العلمیه.
13. الرازی، ابوبکر محمدبن زکریا، (۱۴۰۲)، رسائل فلسفیه، بیروت: دار آفاق الجدیده.
14. سجستانی، ابوسلیمان، (۲۰۰۴)، صوان الحکمه، باریس: دار بیبلیون.
15. سجستانی، ابوسلیمان ، (۱۳۷۹)، فی الکمال الخاص بنوع الخاص، منتشر شده در: جوئل کرمر، فلسفه در عصر رنسانس اسلامی، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
16. سهروردی، شیخ شهاب الدین، (۱۳۸۰)، مجموعه مصنفات، ج۲-۴، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
17. طوسی، نصیرالدین، (۱۳۹۱)، اخلاق ناصری، تهران: خوارزمی.
18. عامری، ابوالحسن، (۱۹۷۹)، الأمد إلی الأبد، بیروت: دار الکندی.
19. عامری، ابوالحسن ، (۱۹۹۱)، السعاده و الإسعاد، قاهره: دار الثقافه.
20. فارابی، ابونصر، (۱۹۹۶)، احصاء العلوم، بیروت: مکتبه الهلال.
21. فارابی، ابونصر ، (۱۹۹۵)، تحصیل السعاده، بیروت: مکتبه الهلال.
22. فارابی، ابونصر ، (۱۹۹۱)، کتاب المله، بیروت: دار المشرق.
23. کندی، یعقوب ابن اسحاق، (بی‌تا، الف)، رسائل کندی الفلسفیه، ج۱، قاهره: مطبعه حسّان.
24. کندی، یعقوب ابن اسحاق ، (بی‌تا، ب)، رساله فی الحیله لدفع الأحزان، بی‌نا.
25. مسکویه، ابوعلی احمد بن محمد، (۱۴۲۶)، تهذیب الأخلاق، قم: طلیعه النور.