بعد چهارم عالم طبیعت در حکمت صدرایی و نسبیت اینشتن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی ، دانشگاه اصفهان

3 دانشیار دانشگاه صنعتی شریف

چکیده

یکی از دغدغه­های فیلسوفان در طول  تاریخ اندیشه­ی فلسفی، پاسخ­گویی به پرسش از چیستی و هستی زمان و مکان بوده و هست. به همین­منظور در این پژوهش سعی بر آن است تا مسأله­ی فضا و زمان  در حکمت صدرایی و ارتباط آن با پیامدهای حاصل از فیزیک جدید تبیین شود و افزون بر مقایسه­ی تحلیلی دو دیدگاه، ابعاد جدیدی از این مسأله­ی پیچیده و مبهم اشاره ­گردد. نگاه صدرا به مسأله­ی زمان با توجه به مبانی تفکر او در وجودشناسی به ویژه حرکت جوهری، سازگاری بهتری با یافته­های جدید فیزیک­دانان چون اینشتن دارد. از مهمترین دست­آوردهای این مقاله، با توجه به نگاه هستی­شناسی صدرالمتالهین از زمان، دست­یابی به نگاهی جامع­نگر و با دامنه­ای وسیع به مسأله­ی فضا - زمان است که دیدگاه فضا - زمان نظریه­ی نسبیت را پوشش می­دهد و با توجه به مسأله­ی زمان مشترک، الگویی اتصال و یکپارچگی عالم طبیعت را با ابعادچهارگانه به تصویر می­کشد. روش مورد استفاده در این پژوهش اسنادی – تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای است. آثار اصلی صدرالمتألهین و پژوهش­های اینشتن در نظریه نسبیتمنبع این پژوهش است.امید است این نگرش افزون بر آشکارسازی زوایای فلسفی مسأله­ی زمان، بتواند راه­گشای انکشاف ابعاد جدیدتری برای فیزیک­دانان باشد.
 

کلیدواژه‌ها


 
1. آلکساندروف، آ. د.، (1361)، فضا و زمان در فیزیک نوین، ماهنامه­ی علمی و فرهنگی هدهد، سال چهارم، مهرماه شماره 5، صص از 426 تا 447.
 
2. ابن رشد، محد، (1369ق)، «السماع الطبیعی»، رسائل، حیدرآباد دکن.
 
3. ابن­سینا، حسین، (1405ق)، شفاء (طبیعیات شفاء)، سه جلد، قم: مکتبه آیت الله العظمی المرعشی­النجفی.
 
4. اسکوایرز، ی. ج.، (1376)، اسرار جهان کوانتومی، ترجمه کمال الدین سیدیعقوبی، تهران: انتشارات سروش.
 
5. الیس، جورج؛ ویلیامز، روث، (1376)، فضا زمان تخت و خمیده، ترجمه­ی یوسف امیرارجمند، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
 
6. اینشتن، آلبرت، (1341)، مقالات علمی اینشتن، ترجمه محمد مصاحب، تهران: پیروز.
7. اینشتن، آلبرت، (1352)، نسبیت، ترجمه حسن مرتضویان و مسعود حیدری نوری، تهران: انتشارات کاویان.
 
8. اینشتن، آلبرت، (1362)، نسبیت نظریه­ی خصوصی و عمومی و مفهوم نسبیت، ترجمه­ی محمدرضا خواجه­پور، تهران: انتشارات خوارزمی.
 
9. باردون، ادریان، (1396)، تاریخ مختصر فلسفه­ی زمان، ترجمه­ی محمدحسین وقار، تهران: مؤسسه‌ی اطلاعات.
 
10. بیکر، جوآن، (1392)، نظریه­های تأثیرگذار در علم فیزیک، ترجمه مائده فضل علی­زاده و مهدی خاکیان قمی، تهران: انتشارات سبزان. 
 
11. جینز، جی. اچ.، (1344)، فیزیک و فلسفه، ترجمه علیقلی بیانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
 
12. حسینی­اردکانی، احمدبن­محمد، (1375)، مرآت­الاکوان (تحریر شرح هدایه صدرالمتألهین)، مقدمه و تصحیح و تعلیق از عبد الله نورانى‏، تهران: میراث مکتوب.
 
13. حکیم، احمد، شریف­اصفهانی، محمود، (1385)، زمان در فیزیک و فلسفه­ی اسلامی، نامه­ی علم و دین، شماره 33 – 36، صص 59 – 78.
 
14. خوش­طینت، ولی­اله، صفوی­زاده، شبنم، (1394)، بررسی تطبیقی مفهوم زمان در آرای صدرالمتألهین و نظریات نسبیت فیزیک، دوفصلنامهعلمی­پژوهشیحکمتصدرایی، سال چهارم، شماره­ی اول، پاییز و زمستان، صص 36 – 25.
 
15. دیراک، پل آ.م.، (1361)، نظریه­ی نسبیت عام، ترجمه جعفر گودرزی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
 
16. دیزال، رابرت، (1392)، شناخت فضا زمان، ترجمه رهام انصاری مهر، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
 
17. رحیمیان، سعید، (1374)، ، فیزیک و فلسفه (2)، فصلنامه کیهان اندیشه، شماره 63، بهمن و اسفندماه، صص 93 تا 122.
 
18. سجادی، سیدجعفر، (1379)، فرهنگ اصطلاحات فلسفى ملاصدرا، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‏.
 
19. صدرالمتألهین، محمدبن­ابراهیم، (1990م)، الحکمه المتعالیه فی اسفار العقلیه الاربعه، 9 جلد، چاپ چهارم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
 
20. صدرالمتألهین، محمدبن­ابراهیم، (1378)، رساله الحدوث، تصحیح و تحقیق از دکتر سید حسین موسویان‏، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
 
21. صدرالمتألهین، محمدبن­ابراهیم، (1393)، شرح الهدایه الاثریه، دو جلد، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
22. طاهری، سیدصدرالدین، کلباسی اشتری، حسین، بانکی­پور مفرد، امیرحسین، (1388)، امکان بعد پنجم و نظریات مربوط به آن (بررسی و سنجش علمی-فلسفی)، سال پنجم، بهار شماره اول، صص  82 – 61.
 
23. طباطبایی، محمدحسین، (1376)، ترجمه بدایه الحکمه، قم: بی نا.
 
24. طباطبایی، محمدحسین، (1387)، ترجمه و شرح نهایه الحکمه، ترجمه علی شیروانی، سه جلد، چاپ دوم، قم: بوستان کتاب.
 
25. طباطبایی، محمدحسین، (1388)، ترجمه و شرح بدایه الحکمه، 4 جلد، چاپ یازدهم، قم: بوستان کتاب.
 
26. طباطبایی، محمدحسین، (1393)، آغاز فلسفه، چاپ سوم، قم: بوستان کتاب.
 
27. عابدی­شاهرودی، علی، (1380)، فضا و زمان در فیزیک و متافیزیک، دو جلد، قم: دانشگاه قم (انتشارات اشراق).
 
28. عبودیت، عبدالرسول، (1380)، درآمدی بر فلسفه­ی اسلامی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
 
29. عبودیت، عبدالرسول، (1385)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج 1، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
 
30. عبودیت، عبدالرسول، (1393)، حکمت صدرایی به روایت علامه طباطبایی (مرحله­ی ششم: مبحث جوهر)، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
 
31. عبودیت، عبدالرسول، (1397)، حکمت صدرایی به روایت علامه طباطبایی (مرحله­ی ششم: مبحث اعراض نسبی)، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
 
32. عشریه، رحمان، اسماعیلی، محمدعلی؛ عشریه، حامد، (1396)، پژوهشیتطبیقیدرحرکتوزماندراندیشهصدرالمتألهینوآلبرتآینشتاین، فصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسلامی، تابستان، سال چهارم – شماره2، صص125 تا  149.
 
33. کاپرا، فریتیوف، (1366)، تائوی فیزیک، ترجمه حبیب الله دادفرما، تهران: انتشارات کیهان.
34. کندی، ابواسحاق بن یعقوب، (1369ق، 1950م)،الرسائلالفلسفیه، به کوشش محمد عبدالهادی، ابوریده، قاهره: بی نا.
 
35. گاموف، ژرژ، (1357)، یک، دو، سه، بی­نهایت، ترجمه احمد بیرشک، چاپ ششم، تهران: نقش جهان.
36. مصباح یزدی، محمدتقی، (1391)، آموزش فلسفه، 2 جلد، چاپ سیزدهم، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
 
37. مطهری، مرتضی، (1390)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 27 جلد، چاپ پانزدهم، تهران، قم: صدرا.
 
38. مطهری، مرتضی، (1392)، فلسفه­ی مقدماتی، تحقیق و تدوین عبدالرسول عبودیت، تهران: انتشارات سمت.
 
39. هاوکینگ، استفن ویلیام، (1369)، تاریخچه­ی زمان، ترجمه حبیب الله دادفرما و زهره دادفرما، تهران: انتشارات کیهان.
 
40. هاوکینگ، استفن ویلیام، (1391)، کیهان در پوست گردو، ترجمه محمد قصاع، چاپ چهارم، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
 
41. Mach. E., (1907), The Science of Mechanics, The open Court Publishing Company.
 
42. Newton, I., (1726 [1999]), The Principia: Mathematical Principles of Natural Philosophy, transl. I. B. Cohen and A. Whitman, Berkeley and Los Angeles: University of California Press.