ناگریزی‌ها و ناگزیری‌‌های ایمانوئل کانت و آقاعلی زنوزی در تحلیل قضیه‌ی‌ حملی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

قضیه‌‌ی حملی از سرآغاز اندیشه‌‌های فلسفی، مبحثی مهم و مبنایی بوده است. در دوره‌ی‌ قاجار با ورود افکار غربیان به کشور و آغاز فلسفه‌ی تطبیقی در ایران، مکتب فلسفی تهران در تقابل با آرای ایمانوئل کانت، به تقسیمات جامع‌ومانع‌تری از قضیه‌ی حملی دست یافت. اگرچه تقسیمات کانت از قضیه‌ی‌ حملی، در همه‌‌ی علوم و دانش‌‌های غرب تأثیراتی جدی به جای گذاشت، ولی نواقصی نیز داشت. اما در مکتب تهران و اندیشه‌‌های آقاعلی زنوزی، مسیر متفاوتی طی شد و قضیه‌‌ی حملی با مباحثی چون معرفت‌شناسی، وجودشناسی و الهیات بالمعنی‌الاخص گره خورد؛ به‌طوری‌که صحت قضیه‌ی حملی، میوه‌ی‌ اصالت وجود به حساب آمد. به‌رغم وجوه مشترک این دو اندیشمند و ناگریزی‌‌های آن‌ها در تقسیم قضایا، دسته‌بندی آن‌ها تبعاتی داشت که هر دو حکیم از پذیرش آن ناگزیر بودند. مقاله‌ی حاضر در پی آن است که با روشی تحلیلی، آرای این دو فیلسوف درخصوص قضیه‌ی حملی را نقد کند.
 

کلیدواژه‌ها


 
1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1383)، الاشارات و التنبیهات، ج۱، تحقیق کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی.
2. ___________، (1378)، النجاه من الغرق فی البحر الضلالات، ویرایش و دیباچه‌ی محمدتقی دانش‌پروژه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
3. ___________ (1404)، الشفا، ج۱، قم: مکتبه آیه‌الله المرعشی النجفی.
4. ابراهیمی‌دینانی، غلامحسین، (1380)، قواعد کلی در فلسفه‌ی اسلامی، ج۲، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
5.___________، (1383)، دفتر عقل و آیت عشق، ج۳، تهران: طرح نو.
6. ارسطو، (1378)، ارگانون، ترجمه‌ی میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی، تهران: انتشارات آگاه.
7. استرون، پل، (1380)، آشنایی با هیوم، ترجمه‌ی زهرا آرین، تهران: مرکز.
8. بدوی، عبدالرحمن، (1980)، منطق ارسطو، ج۱، بیروت: دار القلم.
9. بهمنیار، (1375)، التحصیل، تصحیح مرتضی مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
10. پترسون، مایکل، (1388)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه‌ی احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.
11. حائری‌یزدی، مهدی، (1385)، هرم هستی، تهران: مؤسسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه‌ی ایران.
12. ___________، (1380)، سفر نفس، تهران: انتشارات نقش جهان.
13.حلی، حسن‌بن‌یوسف، (1385)، الجوهر النضید، تصحیح و تعلیق محسن بیدار، قم: بیدار.
14. خواجه نصیر طوسی، محمدبن‌حسن، (1361)، اساس الاقتباس، تهران: دانشگاه تهران.
15. ___________، (1383)، شرح اشارات و تنبیهات، ج۱، قم: مطبوعات دینی.
16. دورانت، ویل و دورانت، آریل، (1382)، تاریخ تمدن، ج ۷و۱۰، ترجمه‌ی اسماعیل دولتشاهی و ضیاءالدین علائی طباطبایی، تهران: علمی فرهنگی.
17. راسل، برتراند، (1390)، تاریخ فلسفه‌ی غرب، ترجمه‌ی نجف دریابندری، تهران: پرواز.
18. زنوزی، آقاعلی، (1376)، بدایع الحکم، با مقدمه و تنظیم حجه‌الاسلام احمد واعظی، تهران: الزهرا.
19. ________، (1378)، مجموعه مصنفات، ج۱و۲ و۳، تصحیح محسن کدیور، تهران: اطلاعات.
20. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1380)، مجموعه مصنفات، ج ۱و۲و۳و۴، تصحیح و مقدمه‌ی هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
21. ___________ (1385)، المشارع و المطارحات، تصحیح مقصود محمودی و اشرف عالی‌پور، کرج: حق‌باوران.
22. شفلر، اسرائیل، (1388)، چهار پراگماتیسم، ترجمه‌ی محسن حکیمی، تهران: نشر مرکز.
23. فارابی، محمد‌بن‌محمد، (1408)، المنطقیات، ج۱و۲، قم: مکتبه آیه‌الله المرعشی النجفی.
24. ___________ ، (1990)، الحروف، بیروت: دار المشرق.
25. قطب‌الدین رازی، محمدبن‌محمد، (بی‌تا)، شرح مطالع الانوار فی المنطق، قم: نشر کتب نجفی.
26. قطب‌الدین شیرازی، محمودبن‌مسعود، (1384)، شرح حکمه الاشراق، به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران: انجمن آثار مفاخر فرهنگی.
27. کانت، ایمانوئل، (1390)، تمهیدات، ترجمه‌ی غلامعلی حداد عادل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
28. _________، (1394الف)، نقد عقل محض، ترجمه‌ی بهروز نظری، تهران: ققنوس.
29. ___________، (1394ب)، بنیاد مابعدالطبیعه‌ی اخلاق، ترجمه‌ی حمید عنایت، تهران: خوارزمی.
30. ___________، (1395)، نقد عقل عملی، ترجمه‌ی انشاءالله رحمتی، تهران: سوفیا.
31. کاپلستون، فردریک، (1386)، تاریخ فلسفه‌ی غرب، ج۶، ترجمه‌ی اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
32. کربن، هانری، (1387)، تاریخ فلسفه‌ی اسلامی، ترجمه‌ی جواد طباطبایی، تهران: کویر.
33. کورنر، اشتفان، (1380)، فلسفه‌ی کانت، ترجمه‌ی عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
34. مگی، براین، (1389)، مردان اندیشه، ترجمه‌ی عزت‌الله فولادوند، تهران: طرح نو.
35. ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، (1430)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج۱، قم: طلیعه النور.
36.___________، (1386)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، با مقدمه و تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
37. نصر، سیدحسین، (1394)، تاریخ فلسفه‌ی اسلامی از آغاز، ترجمه‌ی مهدی نجفی‌افرا، تهران: جامی.
38. ورنو، روژه، (1387)، نگاهی به پدیدارشناسی، ترجمه‌ی یحیی مهدوی، تهران: خوارزمی.
39. هارتناک، یوستوس، (1387)، نظریه‌ی معرفت در فلسفه‌ی کانت، ترجمه غلامعلی حداد عادل، تهران: هرمس.
40. هاسپرس، جان، (1379)، درآمدی بر تحلیل فلسفی، ترجمه‌ی موسی اکرمی، تهران: طرح نو.
41. هیک، جان، (1381)، فلسفه‌ی دین، ترجمه‌ی بهزاد سالکی، تهران: الهدی.
42. هیوم، دیوید، (1362)، تحقیق درباره‌ی فهم آدمی، ترجمه‌ی منوچهر بزرگمهر، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
43. Kant, Immanuel, (1998), Critique of Pure Reason, tr. & ed. by Paul Guyer & Allen w wood, Cambridge: Cambridge University Press.
44. ___________, (1994), Prolegomena to Any Future Metaphysics, Ed. By Paul Carus, New York: Cornell.
45. ___________, (2004), The Critique of Practical Reason, tr. by Thomas Kings mill Abbott, Cambridge: Cambridge University Press.