تحلیل مسأله‌ی حقانیت و نجات براساس رویکرد تشکیکی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی

چکیده

درباب چگونگی حقانیت و نجات از منظر ادیان، عمدتاً سه رویکرد انحصارگرایی، شمول‌گرایی و کثرت‌گرایی مطرح هستند که هریک مزایا و معایب خودش را دارد. رویکرد تشکیکی بدیل جدیدی است که مطرح می‌شود و تلاش دارد تا ضمن عاری‌بودن از مشکلات نظریات مزبور، مزایای آن‌ها را هم داشته باشد. البته بین این رویکرد و شمول‌گرایی دینی، به‌ویژه در سنت اسلامی، شباهت بسیاری وجود دارد، ولی لزوماً یکی نیستند. در این رویکرد، شناخت حقیقت مطلق الهی و کلیت آموزه‌های ادیان و نیز گشودگی راه سعادت و نجات، به طریق تشکیکی تبیین می‌شود، به‌این‌صورت که همه‌ی ادیان الهی و گاه برخی ادیان غیرالهی، از حقیقت مطلق و طریق نجات، به‌طور تشکیکی و سلسله‌وار بهره‌مند‌ند، با این تفاوت که هر دین متأخر الهی، مانند اسلام، کمالات ادیان پیشین را دارد و حاوی برخی آموزه‌های جدیدی است که ممکن است در ادیان قبلی وجود نداشته باشند؛ علاوه‌بر اینکه همه‌ی ادیان الهی، به‌ویژه در سطح باورهای بنیادی، بیشترین اشتراک تشکیکی را دارند. پس به تناسب بهره‌مندی تشکیکی پیروان ادیان از حقیقت، راه نجات هم برای آنان گشوده است. در این زمینه، با استناد به قرآن، مؤلفه‌هایی چون وحدت تشکیکی در وحی، صراط مستقیم، حقیقت تشکیکی اسلام، تنوع باورهای دینی و نیز اهمیت صفات جمال و رحمانیت الهی می‌توانند تبیین‌کننده‌ی ویژگی منطقی رویکرد تشکیکی به مسأله‌ی حقانیت و نجات باشند. در این مقاله، ضمن اینکه یافتن رویکردی کارآمد برای پاسخ‌گویی منطقی به پرسش حقانیت و نجات از منظر ادیان، مهم شمرده شده است، تلاش شده تا رویکرد تشکیکی به محک آزمون گذاشته شود.
 

کلیدواژه‌ها


 
۱. اسماعیل‌زاده، ایلقار، (۱۳۹۰)، «بررسی پلورالیسم نجات از نگاه قرآن»، بینات، شماره‌ی ۶۹، صص: ۲۰۴ـ۲۲۳.
۲. بازرگان، مهدی، (۱۳5۰)، دین و تمدن، تهران: انتشارات بعثت.
۳. جوادی‌آملی، عبدالله، (۱۳87)، منزلت عقل در هندسه‌ی معرفت دینی، قم: نشر اسراء.
۴. حسینی‌شاهرودی، سیدمرتضی، (۱۳۹2)، «بررسی و نقد انحصارگرایی مسیحی»، مطالعات اسلامی، شماره‌ی ۹۰، صص: ۵۳ - ۷۶.
۵. حسینی، سیدحسن، (۱۳۹3)، پلورالیزم دینی یا پلورالیزم در دین، تهران: انتشارات سروش.
۶. رشاد، علی‌اکبر (۱۳۸۶)، «منطق اکتشاف دین و فلسفه‌ی معرفت دینی»، در: فلسفه‌ی دین و کلام جدید، به کوشش محمدصفر جبرئیلی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
۷. ریچاردز، گلین، (۱۳84)، رویکردهای مختلف به پلورالیزم دینی، ترجمه‌ی رضا گندمی نصرآبادی و احمدرضا مفتاح، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
۸. سروش، عبدالکریم، (۱۳75)، فربه‌تر از ایدئولوژی، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی صراط.
۹. سروش، عبدالکریم، (۱۳77)، صراط‌های مستقیم، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی صراط.
۱۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (۱97۰)، المیزان فی التفسیر القرآن، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
۱۱. قدردان قراملکی، محمدحسن، (۱۳89)، قرآن و پلورالیزم، چاپ دوم، تهران: کانون اندیشه‌ی جوان.
۱۲. قربانی، قدرت الله، (۱۳۹3)، «عقلانیت تشکیکی نظام باورهای دینی»، پژوهش‌های اعتقادی کلامی، شماره‌ی ۱۴، صص: ۱۰۳ - ۱۲۸.
۱۳. گرجیان، محمدمهدی؛ اسماعیل‌زاده، ایلقار، (۱۳89)، «نقد و بررسی پلورالیسم حقانیت از نگاه قرآن کریم»، طلوع، شماره‌ی ۳۴، صص: ۶۹ - ۹۸.
۱۴. ملاصدرا، صدرالمتألهین، (۱۳6۰)، الشواهد الربوبیه، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: نشر دانشگاهی.
۱۵. ملاصدرا، صدرالمتألهین، (۱۳66)، تفسیر قرآن کریم، ج ۱- ۷، قم: انتشارات بیدار.
۱۶. هیک، جان، (۱۳86)، مباحث پلورالیسم دینی، ترجمه‌ی عبدالرحیم گواهی، تهران: نشر علم.