نگاهی روش‌شناسانه به نظریه‌ی قرارداد اجتماعی جان لاک

نویسنده

استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

هر نظریه‌ای که در علوم انسانی مطرح می‌شود مبتنی بر مبانی هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی خاصی است. شناخت این مبانی و ارتباط آن‌ها با نظریه‌ی مدنظر را می‌توان «روش‌شناسی بنیادین» نامید. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد روش‌شناسی بنیادین به بررسی نظریه‌ی قرارداد اجتماعی «جان لاک» می‌پردازد و تلاش می‌کند که ارتباط این نظریه را با مبانی هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی لاک روشن سازد. به‌لحاظ هستی‌شناسی، سوبژکتیویته و اومانیسم و همچنین سکولاریسم اندیشه‌ی قرارداد اجتماعی لاک را راه‌بری می‌کند. تلفیق تجربه‌گرایی با نوعی مابعدالطبیعه و تضعیف عقل قدسی با قراردادن عقل در مقام داور وحی، دو مبنای مهم معرفت‌شناختی لاک در این نظریه است. به‌لحاظ انسان‌شناسی نیز نگاه خوش‌بینانه به طبیعت انسانی در اندیشه‌ی او تأثیرگذار بوده است. بر این اساس، نظریه‌ی قرارداد اجتماعی لاک که بعد از دوران مدرن مطرح شده است واجد ماهیت جدیدی است؛ ماهیتی که نمایانگر نگرش جدیدی به انسان و نسبت او با جهان است؛ نگرشی که در طی آن، انسان و خواست‌ها و امیال او محور قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


 
1. ارسطو، (1378)، سماع طبیعی، ترجمه‌ی دکترمحمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
2. ارسطو، (1390)، سیاست، ترجمه‌ی دکتر حمید عنایت، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.
3. اسفندیاری، سیمین، (1388)، «سوبژکتیویسم دکارت: نقطه‌ی عزیمت فلاسفه‌ی عصر جدید»، حکمت و فلسفه، سال پنجم، شماره‌ی اول، بهار 1388، صص: 113 - 128.
4. اشتراوس، لئو، (1373)، حقوق طبیعی و تاریخ، ترجمه‌ی باقر پرهام، تهران: انتشارات آگاه.
5. اشتراوس، لئو ، (1396)، مقدمه‌ای سیاسی بر فلسفه، ترجمه یاشار جیرانی، تهران: نشر آگه.
6. بیرو، آلن، (1370)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه‌ی باقر ساروخانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات کیهان.
7. پارسانیا، حمید، (1390)، روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی، قم: انتشارات کتاب فردا.
8. پولادی، کمال، (1383)، تاریخ اندیشه‌ی سیاسی در غرب از ماکیاولی تا مارکس، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.
9. توسلی، حسین، (1388)، «بررسی انتقادی مبانی سیاست در اندیشه‌ی لاک»، نشریه علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره‌ی 48، صص: 25-61.
10. جاوید، محمدجواد، (1392)، نقد مبانی فلسفی حقوق بشر (جلد دوم: فلسفه اسلامی حقوق بشر)، تهران: نشر مخاطب.
11. حقیقت، سیدصادق، (1387)، روش‌شناسی علوم سیاسی، چاپ دوم، قم: سازمان انتشارات دانشگاه مفید.
12. خسروپناه، عبدالحسین، (1382)، گستره شریعت، قم: نشر معارف.
13. داوری اردکانی، رضا، (1386)، درباره غرب، ویراست دوم، تهران: انتشارات هرمس.
14. _____________، (1383)، فرهنگ، خرد و آزادی، چاپ دوم، تهران: نشر ساقی.
15. ____________، (1374)، فلسفه چیست؟ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
16. ___________، (1373)، فلسفه در بحران، تهران: انتشارات امیرکبیر.
17. دلوز، ژیل، (1388)، تجربه‌گرایی و سوبژکتیویته؛ پژوهش در باب طبیعت انسانی بر حسب نظر هیوم، ترجمه‌ی عادل مشایخی، تهران: نشر نی.
18. سجویک، پیتر، (1388)، دکارت تا دریدا، ترجمه‌ی محمدرضا آخوندزاده، تهران: نشر نی.
19. شریعت، فرهاد، (1384)، مبانی اندیشه سیاسی در غرب (از سقراط تا مارکس)، تهران: نشر نی.
20. صانعی دره‌بیدی، منوچهر، (1384)، مبانی اندیشه‌های فلسفی (فلسفه عمومی)، تهران: انتشارات امیرکبیر.
21. ضیاء شهابی، پرویز، (1391)، درآمدی پدیدارشناسانه به فلسفه دکارت، تهران: انتشارات هرمس.
22. طالب‌زاده، سیدحمید، (1384)، «تحلیلی فلسفی از نسبت ریاضیات و علم جدید»، نشریه فلسفه، بهار و تابستان، شماره 10، صص: 51 - 76.
23. ______________، (1381)، «نگاهی به مبانی مابعدالطبیعه اراده»، نشریه فلسفه، پاییز و زمستان 1381، شماره‌ی 6 و 7، صص: 103 - 116.
24. عالم، عبدالرحمن، (1386)، بنیادهای علم سیاست، چاپ هفدهم، تهران: نشر نی.
25. کاپلستون، فردریک چارلز، (1387)، تاریخ فلسفه (فلسفه قرون وسطی از آگوستینوس تا اسکوتوس)، ترجمه‌ی ابراهیم دادجو، جلد دوم، چاپ نخست، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
26. _________________، (1388)، تاریخ فلسفه (از هابز تا هیوم)، ترجمه‌ی امیر جلال‌الدین اعلم، جلد پنجم، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
27. _________________، (1390)، تاریخ فلسفه (از دکارت تا لایب نیتس)، ترجمه‌ی غلام‌رضا اعوانی، جلد چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
28. کلوسکو، جورج، (1395)، تاریخ فلسفه سیاسی (جلد سوم: از ماکیاولی تا مونتسکیو)، ترجمه‌ی خشایار دیهیمی، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
29. لاک، جان،(1377)، نامه‌ای در باب تساهل، ترجمه‌ شیرزاد گلشاهی کریم، تهران: نشر نی.
30. _______، (1380)، «در باب ایمان و عقل و ساحت‌های متمایز آن‌ها»، ترجمه‌ی مصطفی ملکیان، فصلنامه نقد و نظر، دوره‌ِی هفتم، شماره‌ی 27-28، صص: 2-11.
31. _______،(1381)، جستاری در فهم بشر، ترجمه‌ی رضازاده شفق، چاپ دوم، تهران: انتشارات شفیعی.
32. _______، (1388)، رساله‌ای درباره حکومت، ترجمه حمید عضدانلو، چاپ دوم، تهران:  نشر نی.
33. _______، (1391)، رساله‌ای درباره حکومت، با مقدمه‌هایی از کارپنتر و مکفرسون، ترجمه‌ی حمید عضدانلو، چاپ سوم، تهران: نشر نی.
34. لوین، اندرو، (1392)، طرح و نقد نظریه لیبرال دموکراسی، ترجمه و تحشیه انتقادی: سعید زیباکلام، چاپ سوم، تهران: انتشارات سمت.
35. ماحوزی، رضا، (1390)، انواع؛ از قراردادگرایی لاک تا خوانش استعلایی و زیباشناختی کانت، غرب‌شناسی بنیادی، سال دوم، شماره اول، صص:71-86.
36. مارشال، گوردون، (1388)، فرهنگ جامعه‌شناسی آکسفورد، ترجمه‌ی حمیرا مشیرزاده، تهران، انتشارات میزان.
37. موسوی اصل، سیدسعید، (1397)، «رویکرد سوبژکتیو به قانون در فلسفه کانت»، حکمت اسلامی، 5 (1).
38. وینسنت، اندرو، (1383)، نظریه‌های دولت، ترجمه‌ی حسین بشیریه، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
39. هابز، توماس، (1385)، لویاتان، ترجمه‌ی حسین بشیریه، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
40. همپتن، جین، (1385)، فلسفه سیاسی، ترجمه خشایار دیهمی، چاپ دوم، تهران: طرح نو.
41. هورکهایمر، ماکس، (1386)، سپیده‌دمان فلسفه تاریخ بورژوایی، ترجمه‌ی محمدجعفر پوینده، چاپ سوم، تهران: نشر نی.
42. Aristotle, (2000), Nicomachean Ethics, Roger Crisp, Edinburgh: Cambridge University Press.
43. Kant, Immanuel, (1996), "An Answer to the Question: What Is Enlightenment?" In M. J. Gregor (Ed.), Practical Philosophy (The Cambridge edition of the works of Immanuel Kant) (J. Schmidt, Trans.), Edinburgh: Cambridge University Press.
44. ____________, (1990), Critique of Practical Reason, Trans, T.K. Abbot, New York: Prometheus Books.
45. ____________, (2006), Groundwork of the Metaphysics of Morals, Translated and Edited by Mary Gregor, Edinburgh:­­ Cambridge University Press.