بررسی سیر تطور مفهوم آزادی و اختیار در اندیشه‌ی غرب و اسلام

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه شیراز

چکیده

آزادی و اختیار از نیازهای اولیه و فطری بشر است. این دو مفهوم از جمله مفاهیم اساسی، پیچیده و در عین حال مهم در تاریخ ادیان هستند، که همواره بین اندیشمندان در معنا و مفهوم آن اختلاف فراوان بوده است.
مقاله حاضر در مقام پاسخ به این مسأله اصلی است که آیا این دو مفهوم به لحاظ فلسفی و معرفتی و سیر تطورات تاریخی دارای معنایی مترادف اند؛ یعنی انسان موجودی  مختار و آزاد است یا اینکه در عین اختیار مکلف است و تکلیف وی با اختیارش منافات ندارد.
 روش تحقیق در این مقاله کتابخانه‌ای و تحلیلی توصیفی است. نوآوری تحقیق در این مقاله، نقدی بر قرائت رایج از این دو مفهوم مبنی بر ترادف فلسفی آزادی و اختیار و تبیین مرز این دو مفهوم است که موجب مغالطات فراوانی در بین اندیشمندان به‌ویژه در کلام جدید شده است.
دستاورد اصلی مقاله آن است که آزادی در برابر تکلیف از ساحت وجودی انسان بحث می‌کند و اختیار از ساحت افعال انسانی است که بالطبع دو زمینه متفاوت در بحث از انسان است.

کلیدواژه‌ها


 
1. استادی، رضا، (۱۳۷۸)، آزاداندیشی، تهران: آفرینه.
2. استوارت میل، جان، (۱۳۶۸)، رساله درباره‌ی آزادی، ترجمه جواد شیخ‌الاسلامی، تهران: نشر کتاب.
3. برلین، آیزایا، (۱۳۶۸)، چهار مقاله درباره‌ی آزادی، ترجمه محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.
4. بهشتی، احمد، (۱۳۸۲)، اندیشه سیاسی نائینی، قم: بوستان کتاب.
5. بیهقی، احمدبن‌علی، (۱۳۶۶)، تاج‌المصادر، به‌تحقیق هادی عالم‌زاده، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
6. پوپر، کارل‌ریموند، (۱۳۶۹)، جست‌وجوی ناتمام، ترجمه ایرج علی‌آبادی، تهران: آموزش انقلاب ‌اسلامی.
7. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۹۷)، تبیین براهین اثبات خدا، قم: اسرا.
8. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۸۵)، تفسیر تسنیم، قم: اسرا.
9. حلی، حسن بن یوسف، (۱۴۰۷ق.)، کشف المراد، چ۵، قم: اسلامی.
10. داوری اردکانی، رضا، (1392)، سیری در تاریخ روشنفکری در ایران و جهان، تهران: سخن.
11. دژکام، علی، (۱۳۸۵)، تفکر فلسفی غرب از منظر استاد مرتضی مطهری، چ۳، قم: معارف.
12. دورانت، ویلیام جیمز، (۱۳۳۵)، تاریخ فلسفه، ترجمه عباس زریاب خویی، تهران: دانش.
13. دهخدا، علی‌اکبر، (۱۳۷۷)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
14. راغب اصفهانی، (۱۴۱۲ق.)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالشامیه.
15. روحانی، طاهره و ملیحه حسینی، (۱۳۸۱)، آزادی اراده انسان در کلام اسلامی، تهران: توحید.
16. سبحانی، جعفر، (۱۳۹۶)، محاضرات فی‌الإلهیّات، چ۲۵، قم: مؤسسه امام صادق علیه‌السلام.
17. سروش، عبدالکریم، (۱۳۷۲)، فربه‌تر از ایدئولوژی، تهران: صراط.
18. سروش، عبدالکریم، (۱۳۷۹)، آیین شهریاری و دینداری، چ۲، تهران: صراط.
19. سروش، عبدالکریم، (۱۳۸۶)، ادب قدرت، ادب عدالت، تهران: صراط.
20. سروش، عبدالکریم، (۲۰۰۰م.)، عقل،آزادیودموکراسیدراسلام، ترجمه محمود و احمد صدری، نیویورک: دانشگاه آکسفورد.
21. سیاح، احمد، (۱۳۹۰)، فرهنگ بزرگ جامع نوین، چ۹، تهران: اسلام.
22. شریعتی، علی، (۱۳۷۶)، خودسازی انقلابی، تهران: مجموعه آثار.
23. شیخ صدوق، (۱۳۸۶)، توحید صدوق، به تصحیح سیدهاشم حسینی تهرانی، نجف: بی‌نا.
24. صدر، سیدمحمدباقر، (۱۴۰۶ق.)، دروس فی علم الاصول، بیروت: مکتبه المدرسه.
25. صفی‌پوری شیرازی، عبدالرحیم، (۱۳۹۷)، منتهی‌الارب فی لغات العرب، تهران: سخن.
26. صناعی، محمود، (۱۳۳۸)، آزادی فرد و قدرت دولت، تهران: سخن.
27. عمید، حسن، (۱۳۸۹)، فرهنگ فارسی عمید، چ۳۲، تهران: هور.
28. عنایت، محمود، (۱۳۶۳)، تأملی در معنای آزادی، تهران: فرمند.
29. فارابی، ابونصرمحمد، (1371)، سیاست مدینه، ترجمه و تحشیه سیدجعفر سجادی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
30. فروغی، محمدعلی، (۱۳۴۴)، سیر حکمت در اروپا، تهران: زوار.
31. کاپلستون، فردریک، (۱۳۸۸)، ج5، تاریخ فلسفه، ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی و دیگران، تهران‌: علمی فرهنگی.
32. کاپلستون، فردریک، (۱۳۸۸)، ج4، تاریخ فلسفه، ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی و دیگران، تهران‌: علمی فرهنگی.
33. کاپلستون، فردریک، (۱۳۸۸)، ج9، تاریخ فلسفه، ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی و دیگران، تهران‌: علمی فرهنگی.
34. کاپلستون، فردریک، (1392)، تاریخ فلسفه، ج1، ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی و دیگران، چ۸، تهران: علمی فرهنگی.
35. کانت، ایمانوئل، (۱۳۸۴)، نقد عقل عملی، ترجمه انشاءالله رحمتی، چ۳، تهران: سوفیا.
36. کلینی، محمد بن یعقوب، (۱۳۸۹)، اصول کافی، ترجمه حسین انصاریان، چ۳، تهران: دارالعرفان.
37. گروهی از پژوهشگران، (۱۳۹۴)، فرهنگ اصطلاحات کلام و فلسفه اسلامی، تهران: سهروردی.
38. لوئیس، برنارد، (بی‌تا)، تاریخچه آموزه‌های مسیحی از قرن اول تاکنون، تهران: کانون یوحنای رسول.
39. معین، محمد، (۱۳۹۳)، فرهنگ فارسی معین، چ۲۷، تهران: امیرکبیر.
40. مجتهد شبستری، محمد، (۱۳۷۶)، رویارویی مجذوبانه ایمان و آزادی، تهران: طرح نو.
41. مصباح یزدی، محمدتقی، (۱۳۸۱)، آزادی، ناگفته‌ها و نکته‌ها، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
42. مک‌کراث، الستر، (۱۳۸۵)، درآمدی بر الهیات مسیحی، ترجمه مسیح دیبا، تهران: روشن.
43. نائینی، محمدحسین، (۱۳۸۰)، تنبیه الأمه و تنزیه الأمّه، چ۳، قم: بوستان کتاب.
44. ناظم الاطباء، (۱۳۴۳)، فرهنگ نفیس، تهران: خیام.
45. Pfandl, Gerhard, (1994), Some Thoughts on Original Sin, New York: Biblical Institutes.
47. Walker, Williston, (1954), A History of Christen Church, New York: Publisher for Gotten Books.
48. Scaff, Philip, (1874), History of the Apostolic Church, New York: Scribe Her Armstrong.