عنوان مقاله: تحول در روش و رویکرد تفاسیر عرفانی بعد از ابن عربی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبانهای خارجه، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز

چکیده

تفسیر قرآن از زمان پیامبر آغاز شد، در دورۀ صحابه مورد توجه قرار گرفت و در زمان تابعین گسترده شد. با ورود جریانهای فکری به حوزۀ فرهنگ اسلامی، و گسترش نیازها، نگاه به قران کریم و تفسیر آن گونه های مختلفی پیدا کرد و از دیدگاه های مختلف مورد توجه و تفسیر قرار گرفت. یکی از این جریانهای فکری، رویکرد عرفانی به تفسیر قرآن بود. از آنجا که نگاه عارفان در بررسی هایشان کاملاً مطابق با قرآن و سنت بود، نوع نگاه آنان از آن رو که سرشار از تعابیر لطیف در بررسی آیات قرآنی است، از جایگاه رفیعی برخوردار است. در پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی، ضمن نگاه به سیر تحول روش و رویکرد در تفاسیر عرفانی بعد از ابن عربی، جایگاه ابن عربی از نظر تحولی که در رهیافت عرفانی تفاسیر، ایجاد کرده است، بررسی شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که رهیافت عرفانی مفسران در تفسیر قرآن، در تفاسیر عرفانی تا قرن هفتم، بیشتر مبتنی بر زهد و شریعت بود. پس از آن تحت تأثیر آرای ابن عربی و به تبعیت از او، رویکرد تأویلی به آیات قرآن بیشتر مورد توجه مفسران قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


۱. قرآن کریم.
۲. ابن‌عربی، (بی‌تا)، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق مصطفی غالب، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
۳. امین، سیده نصرت، (1361)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن‌، تهران: نهضت زنان مسلمان‌.
۴. پیر جمالی اردستانی، (1387)، کشف‌الارواح (تفسیر عرفانی سوره‌ی یوسف)، تصحیح طاهره خوشحال دستجردی، ، اصفهان: کنکاش.
۵. حقى بروسوى، اسماعیل، (بی‌تا)، تفسیر روح‌البیان‌، بیروت: دارالفکر.
۶. خوشحال دستجردی، (1379)، «نگاهی به تفسیر قرآن منظوم صفی‌علیشاه اصفهانی»، مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره‌ی دوم، شماره‌ی بیستم و بیست یکم، صص: 159- 182.
۷. دشتی، مهدی، (1382)، «تأملی دوباره در تفسیر کشف‌الاسرار میبدی»، مجله‌ی سفینه، شماره‌ی 1، زمستان، صص: 31- 51.
۸. ذهبی، محمدحسین، (1407)، التفسیر و المفسّرون، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
۹. زنجانی، عمید، (1373)، مبانى و روش‌هاى تفسیر قرآن، تهران: وزارت ارشاد.
۱۰. صفی‌علیشاه، محمدحسن بن محمدباقر، (1378)، تفسیر قرآن صفی‌علیشاه، تهران: منوچهری.
۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، (1388)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه‌ی محمدباقر موسوی همدانی، تهران: انتشارات محمدی.
۱۲. طوسی، احمد بن محمدبن‌زید، (1367)، تفسیر سوره‌ی یوسف (الستین الجامع للطایف البساتین)، به اهتمام محمد روشن، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
۱۳. قاسم‌پور، محسن، (1381)، پژوهشی در جریان‌شناسی تفسیر عرفانی (با نگاهی به پنج تفسیر مهم عرفانی از قرن چهارم تا پایان قرن هشتم)، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی هنری ثمین.
۱۴. __________، (1384)، «تأویل در قصه‌ی یوسف با تأکید بر تفسیر الستین جامع»، فصلنامه‌ی مطالعات عرفانی، شماره‌ی اول، صص:148- 167.
۱۵. قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن، (بی‌تا)، لطایف‌الاشارات، با مقدمه و تحقیق ابراهیم بسیونی، قاهره: دارالکتاب العربی للطباعه و النشر.
۱۶. کاشی، عبدالرزاق، (1978)، تفسیر القرآن الکریم (معروف به تفسیر ابن‌عربی)، چاپ مصطفی غالب، بیروت؛ چاپ افست، تهران: بی‌تا.
۱۷. گنابادى، سلطان محمد، (1372)، تفسیر بیان السعاده فى مقامات العباده، ترجمه‌ی رضا خانی و حشمت‌الله ریاضى، تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام نور.
۱۸. مشتاق‌مهر، رحمان، (1380)، «جنبه‌های عرفانی تفسیر المیزان»، مجله‌ی علامه، دوره‌ی اول، شماره‌ی یک، صص: 99-112.
۱۹. میبدی، رشیدالدین (1357)، کشف‌الاسرار و عده الابرار، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
۲۰. ناجی، طاهره و اسماعیلی‌زاده، عباس، (1393)، «جایگاه آرای ابن‌عربی در تفسیر تسنیم از جوادی آملی»، مطالعات عرفانی، شماره‌ی بیستم، صص 131- 162.
۲۱. نادرعلی، عادل، (1380)، «تفسیر ابن‌عربی»، آفاق الحضاره الاسلامیه، سال چهارم، شماره‌ی هشتم، صص: 153- 170.