معرفی یک اثر خطی فلسفی از ابن‌سینا با عنوان «المجالس السبعه فی البدو و الاعاده»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان/ مدیر مرکز تخصصی کلام اسلامی چهارمحال و بختیاری

2 گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان

چکیده

یکی از آثار خطی ابن‌سینا، رساله «المجالس السبعة فی البدو و الاعادة» است. ابن‌سینا در این رساله، در جواب سؤالات ابوالحسن عامری، یکی از مسائل محوری فلسفه؛ یعنی صدور کثرت از وحدت و نیز سیر صعودی خلقت را تبیین کرده است. او معتقد است با افاضه‌ی أمر از مبدأ اول، عقل ابداع می‌شود و به‌واسطه‌ی عقل، نفس انشاء می‌شود و از نفس، طبیعت اختراع می‌شود و از طبیعت در اثر حرکت از نقطه در سه جهت، جسم تحقق پیدا می‌کند و سیر نزولی خلقت پایان می‌پذیرد و با اولین ترکیب اجسام، سیر صعودی موجودات آغاز می‌شود. با تحریک طبیعت درجسم، نبات، حیوان و انسان حاصل می‌شود. انسان نیز چون نفس ناطقه دارد، در ابتدا به‌صورت عقل هیولانی بوده و با تکامل عقل به مرحله‌ای ارتقا می‌یابد که به همه‌ی معانی و علوم احاطه پیدا می‌کند و عقل فعال نامیده می‌شود. دلایل بسیاری وجود دارد که سندیّت این رساله را مدلّل می‌کند و هویت سؤال‌کننده را ابوالحسن عامری معرفی می‌کند. این مقاله با بررسی سندیت و ارائه گزارش محتوایی رساله، به دنبال معرفی آن به جامعه‌ی علمی است.

کلیدواژه‌ها


 
۱. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1394)، پرتو خرد، تهران: هرمس.
۲. ابن ابی‌اصیبعه، (بی‌تا)، عیون الأنباء فی طبقات الأطباء، شرح و تحقیق نزار رضا، بیروت: دارمکتبه الحیاه.
۳. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله، (بی‌تا)، المجالس السبعه، نسخه‌ی مخطوط، شماره‌ی 186 ـ 114، تهران: کتابخانه‌ی ملی.
۴. _______________، (بی‌تا)، المجالس السبعه، نسخه‌ی مخطوط، شماره‌ی 6/6879 ـ 59/35، قم: کتابخانه‌ی آیت‌الله گلپایگانی قم.
۵. _______________، (بی‌تا)، المجالس السبعه، نسخه‌ی مخطوط، شماره‌ی 28/1461، استانبول: کتابخانه‌ی راغب پاشا.
۶. _______________، (بی‌تا)، المجالس السبعه، نسخه‌ی مخطوط، شماره‌ی 32/1187، همدان: کتابخانه‌ی غرب همدان.
۷. _______________، (بی‌تا)، المجالس السبعه، نسخه‌ی مخطوط، شماره‌ی 660، خوی: کتابخانه‌ی مدرسه نمازی.
۸. _______________، (1383)، رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات، مصحح موسی عمید، مقدمه مهدی محقق، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
۹. _______________، (1387)، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، با ویرایش و دیباجه‌ی محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
۱۰. _______________، (بی‌تا)، الشفاء (الهیات)، تصحیح ابراهیم مدکور و سعید زاید، قم: کتابخانه‌ی آیت‌الله مرعشی نجفی.
۱۱. _______________، (1404ق)، الاشارات والتنبیهات، شرح فخر رازی، ج 2، قم: کتابخانه‌ِی آیت‌الله مرعشی نجفی.
۱۲. _______________، (بی‌تا)، القصیده المزدوجه فی المنطق، قم: کتابخانه‌ی آیت اله مرعشی.
۱۳. افلوطین، (1366)، مجموعه آثار افلوطین، ترجمه محمدحسن لطفی، ج 2، تهران: خوارزمی.
۱۴. بیهقی، ظهیرالدین، (1946م ـ 1365ق)، تاریخحکماءالاسلام، به کوشش محمد کردعلی، دمشق: مطبعه الترقی.
۱۵. حسینی، سید محمدتقی، (1392)، فهرست نسخه‌های خطی فارسی در کتابخانه راغب پاشا، تهران: مجمع ذخائر اسلامی با همکاری سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
۱۶. صدرائی خوئی، علی، (1377)، «المجالس السبع»، آئینه میراث، سال اول، شماره دوم، ص 74.
۱۷. صدرائی خوئی، علی و حافظیان بابلی، ابوالفضل، (1388)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی آیت‌الله گلپایگانی، به کوشش و ویرایش مصطفی درایتی، قم: مؤسسه‌ی فرهنگی پژوهشی الجواد و کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی.
۱۸. صدرائی خوئی، علی، (1376)، فهرست نسخه‌های خطی مدرسه‌ علمیه نمازی خوی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
۱۹. عامری، ابوالحسن، (1375)، رسائل ابو الحسن عامرى‌، با مقدمه و تصحیح سبحان خلیفات؛ ترجمه مهدی تدین، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
۲۰. ___________،  (بی‌تا)، التقریر لاوجه التقدیر، نسخه‌ی مخطوط، شماره 2163(393ب) پرینستون: کتابخانه دانشگاه پرینستون.
۲۱. عاملی، احمد ابن زین‌العابدین، (بی‌تا)، مفتاح الشفاء والعروة الوثقی فی شرح الهیات شفاء، نسخه مخطوط، شماره 17223، اصفهان: کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه اصفهان.
۲۲. کاپلستون، فردریک، (1362)، تاریخ فلسفه، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
۲۳. لوکری، فضل بن محمد، (1373)، بیان الحق بضمان الصدق، زیر نظر: مهدی محقق، تهران: ایستاک.
۲۴. محمدی، مقصود، (۱۳۸۱)، «رساله المجالس السبعه ابن‌سینا»، خردنامه صدرا، شماره 27، صص: 33ـ ۳۹.
۲۵. مطهری، مرتضی، (1362)، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران: انتشارات صدرا.
۲۶. مقصودی همدانی، جواد، (بی‌تا)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه غرب مدرسه آخوند همدان، همدان.
۲۷. ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، (1990)، الحکمه المتعالیه فی الأسفارالعقلیة الأربعة، ج 9، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
۲۸. _______________، (1391) عرشیه، ترجمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
۲۹. _______________، (۱۳۶۳) مفاتیح الغیب، تصحیح: محمد خواجوی، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
۳۰. مهدوی، یحیی، (1333)، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن‌سینا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
۳۱. میرداماد، (1367ق)، القبسات، به اهتمام دکتر مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
۳۲. میرداماد، (1397ق)، اثنی عشر رسالة، تهران: نشر سید جمال الدین میردامادی.
۳۳. مینوی، مجتبی، (1336)، «از خزاین ترکیه»، مجله‌ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 39، صص: 53- 89.
۳۴. یاقوت حموی، (1381) معجم الأدباء، ترجمه و پیرایش عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات سروش.
۳۵. _______، (بی‌تا)، معجم الأدباء، تحقیق احسان عباس، ج۱، بیروت: دارالغرب الاسلامی.