«انسانِ‌دینی» و «دینِ‌انسانی»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای دین پژوهی و استادیار دانشگاه فرهنگیان یزد

2 استادیار دانشگاه میبد یزد

چکیده

مفهوم «انسان دینی» در گذر تاریخ دچار تحول معنایی شده و به تبع آن، مختصات و شاخصه‌های آن نیز تغییر کرده است. معنای کلمه‌ی دینی یا دین‌دار به‌عنوان یک صفت برای انسان و وسعت دامنه‌ی مفهومی آن، به تعریفِ خودِ دین بستگی دارد. در دوره‌ی پیشامدرن اعتقاد بر این بود که دین، امری آسمانی، قدسی، جزمی، واقع­گرا و بی­بدیل است و مصداق آن، ادیانِ نهادین و رسمیِ حاکم بر جامعه بود. اما در دوره‌ی مدرن، مفهوم دین وسیع­تر شده و همه‌ی دستگاه‌های فکری را که به‌نوعی کارکرد دارند و به کار معنابخشی جهان می‌آیند، شامل می­شود. از این نوع دین به «دین انسانی» تعبیر می‌شود. به‌دلیل وسیع‌ترشدن دایره‌ی مفهومی کلمه‌ی دین، هم مفهوم «انسان دینی» وسیع­تر شده است و هم شاخصه‌های آن تغییر کرده است. شاخصه­های «انسان دینی» از دوره­ای به دوره‌ی دیگر و از دینی تا دین دیگر، با یکدیگر تفاوت دارند. اما درعین‌حال می­توان برخی از شاخصه­های مشترک مانند التزام و تعهد، انتخابگری، انگیزه­مندی و شعف، انتخابگری و هدفمندی را برای آن نام برد.
دین انسانی که عمدتاً محصول دوره‌ی مدرن است، به دینی گفته می‌شود که معلولِ انسان و نیازمندی‌های مختلف اوست و در آن، بر ارزش‌ها، خواست­ها و نقاط قوت انسان تأکید فراوان می‌شود. برخی از شاخصه­های دین انسانی عبارت‌اند از: منشأ بشری داشتن، کارکردداشتن، غیرقدسی‌بودن، این‌جهانی‌بودن، محوریت انسان، تغییر‌پذیری، فردی و خصوصی بودن، بدیل‌پذیری و ....

کلیدواژه‌ها


1.  قرآن کریم.
2. نهج‌البلاغه.
3. ابن أبی­الحدید، عبدالحمید بن هبه‌الله، ‏(1404)، شرح نهج البلاغه، قم: مکتبة آیت الله مرعشی نجفی‏.
4. ابن‌منظور، جمال‌الدین محمدبن‌مکرم، (2010)،  لسان العرب، بیروت: دار صادر.
5 . اسپیلکا، برنارد، رالف دبلیوهود، بروس هونسبرگر و ریچارد گرساج، (1390)، روان‌شناسی دین، ترجمه‌ی محمد دهقانی، تهران: انتشارات رشد.
6. استیس، والتر، (1381)، دین و نگرش نوین، ترجمه‌ی احمدرضا جلیلی، تهران: انتشارات حکمت.
7. الیاده، میرچا، (1374)، فرهنگ و دین، ترجمه‌ی بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات طرح نو.  
8. برگر، پیتر لودویگ، (1393)، اجبار به بدعت، ترجمه‌ی فرهام فربد والا، قم: نشر ادیان.
9. پترسون، مایکل، ویلیام هاسکر، و... ، (1376)، عقل واعتقاد دینی، ترجمه‌ی ا حمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: انتشارات طرح نو.
10. تمیمى آمدى، عبدالواحدبن‌محمد، (1410)، غرر الحکم و درر الکلم، قم: دار الکتاب الإسلامی.
11.  توفیقی، حسین، (1385)، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران: انتشارات سمت.
12. تیلور، چارلز، (1388) ، تنوع دین در روزگار ما، ترجمه‌ی مصطفی ملکیان، تهران: نشر شور.
13. جوادی آملی، عبدالله، (1387)، تفسیر انسان به انسان، قم: مرکز نشر اسراء.
14. جوادی آملی، عبدالله، (1392)، دین‌شناسی، قم: مرکز نشر اسراء.
15. دان کیوپیت، (1376)، دریای ایمان، ترجمه‌ی حسن کامشاد، تهران: انتشارات طرح نو.
16.  دورکیم، امیل، (1393)، صور بنیانی حیات دینی، ترجمه‌ی باقر پرهام، تهران: انتشارات مرکز.
17. راسل، برتراند، (1389)، چرا مسیحی نیستم، ترجمه‌ی س. طاهری، بی‌جا.
18. صانع‌پور، مریم، (1389)، نقدی بر مبانی معرفت‌شناسی اومانیستی، تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان.
19. فروید، زیگموند، (1368)، مفهوم ساده‌ی روان‌کاوی، ترجمه‌ی فرید جواهرکلام، تهران: انتشارات مروارید.
20. فرامرز قراملکی، احد، (1373)، موضوع علم و دین در خلقت انسان، قم: مؤسسه فرهنگی آرایه.
21. فونتانا، دیوید، (1385)، دین و معنویت، ترجمه‌ی الف. ساوار، قم: نشر ادیان.
22. فیروزآبادی، مجدالدین محمدبن‌یعقوب، (2005)، القاموس المحیط، لبنان: مؤسسة الرسالة.
23. ملکیان، مصطفی، (1394)، در رهگذر باد و نگهبان لاله، تهران: نشر نگاه معاصر.
24. ـــــــــــــ، (1385)، مشتاقی و مهجوری، تهران: نشر نگاه معاصر.
25. مجتهد شبستری، محمد، (1383)، تأملاتی در قرائت انسانی از دین، تهران: انتشارات طرح نو.
26. همیلتون، ملکم بی، (1392)، جامعه‌شناسی دین، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران: نشر ثالث.
27. Horton, John, (2005), The Shorter Routledge Encyclopedia of Philosophy, (edited by edward  craig), the Taylor & Francis e-Library.
28. Hornby, A. S.M., (1998), Oxford Advanced Learners Dictionary, Oxford University Press.
29. Becker, Lawrence C. and Charlotte B, Becker, (2001), Encyclopedia of Ethics, "Toleration" by Susan Mendus.