رابطه‌ی نظام علمی حق‌تعالی با نظام عینی موجودات از دیدگاه ابن‌سینا و اسپینوزا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 مدرس دانشگاه فرهنگیان همدان

چکیده

رابطه‌ی نظام علمی حق‌تعالی با نظام عینی موجودات یکی از مسائل بسیار مهم در الهیات فلسفی است. ابن‌سینا واسپینوزا به‌منزله‌ی دو تن از بزرگ‌ترین فیلسوفان خردگرای اسلامی و غربی، با تبیین نظام علمی باری‌تعالی، نسبت بین این نظام را با نظام عینی موجودات مورد بررسی قرار داده‌اند . به‌رغم تفاوت‌های بنیادین در اندیشه‌ی این دو فیلسوف، شباهت‌های شایان توجهی در پاسخ آن‌ها به این مسأله وجود دارد. هر دو فیلسوف علت صدور معالیل مختلف را علم موجود در ذات باری‌تعالی می‌دانند. .به‌نظر هر دو فیلسوف، بین اعیان موجودات و وجود علمی آن‌ها تطابق کاملی وجود دارد. از نظر اسپینوزا، این تطابق را باید فقط نوعی توازی بین حالات بُعد و فکر دانست، درحالی‌که در نظر ابن‌سینا، این تطابق و هماهنگی ناشی از این است که نظام عینی موجودات معلول نظام علمی آن‌ها است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، (1375)، الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
3. ـــــــــــــــــــــــــــ، (1368)، اشارات و تنبیهات، ترجمه و شرح از دکتر حسن ملکشاهی، تهران: انتشارات سروش.
4. ـــــــــــــــــــــــــــ، (1400)، الرسائل، الرسالة العرشیة، قم: انتشارات بیدار.
5. ـــــــــــــــــــــــــــ، (1371)، المباحثات، تحقیق و تعلیق بیدارفر، قم: انتشارات بیدار.
6. ـــــــــــــــــــــــــــ، (1376)، الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق آیت‌الله حسن‌زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
7. ـــــــــــــــــــــــــــ، (1377)، الهیات نجات، تصحیح، ترجمه و پژوهش دکتر سید یحیی یثربی، تهران: انتشارات فکر روز.
8. ـــــــــــــــــــــــــــ، (1379)، التعلیقات، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
9. ـــــــــــــــــــــــــــ، (1366)، رساله الحدود، ترجمه‌ی محمد مهدی فولادوند، تهران: انتشارات سروش.
10. اسپینوزا، باروخ، (1376)، اخلاق، ترجمه‌ی دکتر محسن جهانگیری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
11. ــــــــ، باروخ، (1374)، رساله در اصلاح فاهمه، اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
12. استیس، و.ت.س.، (1361)، عرفان و فلسفه، ترجمه‌ی بهاءالدین خرمشاهی، تهران: سروش.
13. اسکروتن، راجر، (1376)، اسپینوزا، ترجمه‌ی اسماعیل سعادت، تهران: طرح نو.
14. اکبریان، رضا، (1386)، مناسبات دین و فلسفه در جهان اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
15. برنر، ویلیام،اچ.، (1380)، عناصر فلسفه جدید، ترجمه‌ی حسین سلیمانی، تهران: انتشارات حکمت.
16. بهشتی، احمد، (1378)، «علم واجب الوجود از دیدگاه صدرالمتألهین»، خردنامه صدرا، ش18.
17. دورانت، ویل، (1371)، تاریخ فلسفه، ترجمه‌ی عباس زریاب خویی، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
18. راسل، برتراند، (1353)، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه‌ی نجف دریابندری، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
19. سبزواری، ملاهادی، (1366)، شرح منظومه، قم: انتشارات دارالعلم.
20. شرف خراسانی، شرف الدین، (1354)، از برونو تا هگل، تهران: انتشارات دانشگاه ملی (شهید بهشتی).
21. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، (1372)، حکمت متعالیه، شرح از آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، بخش سوم از جلد ششم، تهران: انتشارات الزهرا.
22. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1410)، الحکمه المتعالیه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
23. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1372)، المبدأوالمعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
24. فارابی، (1365)، فصوص الحکم، قم: انتشارات بیدار.
25. فروغی، محمد علی، (1366)، سیر حکمت در اروپا، تهران: انتشارات زوار.
26. کاپلستون، فردریک، (1380)، تاریخ فلسفه، جلد چهارم، ترجمه‌ی غلامرضا اعوانی، تهران: انتشارات سروش.
27. کالینسون، دایانه، (1380)، 50 فیلسوف بزرگ، ترجمه‌ی محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: مؤسسه انتشارات عطایی.
28. کرن فیبل­من، جیمز، (1375)، آشنایی با فلسفه غرب، ترجمه‌ی محمد بقایی (ماکان)، تهران: انشارات حکمت.
29. مجتهدی، کریم، (1373)، نگاهی به فلسفه‌های جدید در جهان غرب، تهران: انتشارات امیرکبیر.
30. مطهری، مرتضی، (1370)، درسهای الهیات شفا، مجلد دوم، تهران: انتشارات حکمت.
31. مگی، بریان، (1372)، فلاسفه بزرگ، (آشنایی با فلسفه غرب)، ترجمه‌ی عزت‌الله فولادوند، تهران: انتشارات خوارزمی.
32. ملکیان، مصطفی، (1377)، تاریخ فلسفه غرب، جلد دوم، تهران: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.
33. ولفسون، هری اوسترین، (1368)، فلسفه علم کلام، ترجمه‌ی احمد آرام، تهران: نشر الهدی.
34. Ratner, Joseph, (1972), The Philosophy of Spinoza, New York: Modern Library.
35. Spinoza, (1958), Short Treatise on God, Men and his Well-being, translated by Wolf, America, New York: Russell and Russell.
36. Spinoza, (1955), Theologico-Political Treatise, translated by R.H.Elwes, New York: Dover Books.
37. Wolfson, Harry Austryn, (1969), The Philosophy of Spinoza, New York: Harward University Press.