نقد و بررسی انسان‌شناسی داروین براساس حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی/دانشگاه یاسوج

2 دانشیار/دانشگاه قم

چکیده

تبیین چگونگی هستی و ظهور انسان نقشی راهبردی در عملکرد انسان و اعتقاد او به غایت و هدف نهایی از زندگی و زیستن دارد. امروزه شاهد پیامدهای کلامی بسیاری در حوزه‌ی هستی‌شناسی و غایت‌شناسی انسان براساس دو رویکرد مشهور در مسألهی ایجاد انسان ثبات انواع و تبدّل انواع هستیم؛ و ازآنجاکه تمام استنتاج‌های علوم به مدد عقل صورت می‌پذیرد، در این مقاله عوامل مؤثر بر تبدّل تا ظهور انسان از دیدگاه داروین، به مکتب عقلی ملاصدرا عرضه ‌می‌شود تا امکان و حدود این تبدّل‌ها با نظام دقیق عقلی او روشن‌ شود.
داروین نظریه‌ی تکاملی‌اش را براساس مستندات تجربی خود که از طریق مشاهداتش در سفرها، فسیل‌ها و برخی آزمایش‌ها بر روی حیوانات اهلی به دست آمده و با استفاده از پیش‌فرض‌های عقلی، بنا نهاده و سپس آن‌را به انسان نیز تعمیم می‌دهد. بهنظر وی، ایجاد انسان از نیای حیوانی و بهیاری انتخاب طبیعی، در تنازع بقا صورت‌گرفته  است؛ ایجاد انسان از سر تصادف بوده و سرانجامِ انسان نامعلوم است. وجودشناسی حکمت متعالیه با تبیین تشکیک در وجود و حرکت جوهری، حلقه‌های مفقوده‌ی داروین را روشن ‌نموده، چگونگی تبدّل موجود تا ظهور انسان و حدود آن‌را مشخص‌ می‌نماید؛ براساس حکمت متعالیه، گرچه انسان محصول فرایند تکامل است، این فرایند تابع برنامه‌ای ازپیشتعیینشده‌ است و عوامل زیست محیطی، علل زمینه‌ای تکامل انسان هستند، حکمت متعالیه ساحت دومی نیز برای انسان قائل است که منشعب از جسم اوست و استعداد تبدّل و تکامل تا بالاترین مراتب وجودی را داراست. درنتیجه، انسان نهتنها هدفمند ایجاد شده، بلکه جاودانه است و در مراتب متفاوتی از وجود، زندگی خود را ادامه خواهد داد.
روش پژوهش در این مقاله، توصیفی تحلیلی است که با استفاده از منابع اصلی انجام ‌پذیرفته  است.

کلیدواژه‌ها


۱. ابن‌سینا، ابوعلی‌حسین‌بن‌عبدالله (۱۴۰۴ق)، الشفاء، ج اول، قم: مکتبة آیه­الله­العظمی­النجفی.
 
۲. ایزلی، لورن، (۱۳۳۹)، قرن داروین (اکتشافات عصر داروین)، محمود بهزاد، بی‌جا.
۳. باربور، ایان، (۱۳۹۲)، دین و علم، پیروز فطورچی، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 
۴. بهزاد، محمود، (۱۳۸۷)، داروینیسم و تکامل، نسخه‌ی الکترونیکی، بی‌جا.
۵. داروین، چارلز، (۱۳۳۰)، تبار انسان، محمود بهزاد، بی‌جا.
۶. ـــــــــــــ، (۱۳۸۰)، منشأ ­انواع، نورالدین فرهیخته، تهران: زرین.
۷. سروش، عبدالکریم، (۱۳۷۸)، نهاد ناآرام جهان، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
۸. عبودیت، عبدالرسول، (۱۳۹۲)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج۱، قم: سمت.
۹. ـــــــــــــــــــ، (۱۳۹۱)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج۳، قم: سمت.
۱۰. ملاصدرا، محمدبن­ابراهیم، (۱۳۸۸)، الشواهد الربوبیه فی مناهج السلوکیه، قم: بوستان کتاب.
۱۱. ـــــــــــــــــــــــــ (۱۳۷۵)، الشواهد الربوبیه، جواد مصلح، تهران: سروش.
۱۲.‌ ــــــــــــــــــــــــ، (۱۹۸۱)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، تهران: دارالمعارف الاسلامی.
۱۳. ـــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۶۲)، مبدأ و معاد، احمد حسینی اردکانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
۱۴. ـــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۹)، شرح فارسی الاسفار الاربعه، ج۲، حسن حسن­زاده ­آملی، قم: بوستان کتاب.
۱۵. ـــــــــــــــــــــــــ،(۱۳۶۳)، مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
۱۶. ـــــــــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، تعلیقه بر حکمة الاشراق، بی‌جا.
۱۷. ـــــــــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، شرح و تعلیقه صدرالمتألهین بر الهیات شفا، تهران: بنیاد حکمت اسلامی.
۱۸. ـــــــــــــــــــــــــ، ( 1417ق.)، الشواهدالربوبیه فی مناهج السلوکیه،2جلدی ،چ اول، بیروت: موسسه التاریخ العربی.
19. Darwin, Charls, (1859), on the Origin of Species, London: John Murray.
20. Draper, J. W., (1878), History of the Conflict between Religion and Science, New York: D. Appleton and Co. Available online at: http://etext.lib.virginia.edu/.
21. Mayr, E., (1988), Towards a New Philosophy of Biology, Cambridge, Ma: Harvard University Press.
22. Russell, C.A., (ed), (1973), Science and Religious Belief, London: University of London Press.
23. Scott, Eugenie Carol the Bilind Watch Marker, England: Oxford.                                 
24. Ward, Keithm, (2006), Pascal's Fire, England: one world Publications.