نقد و تحلیل دیدگاه فخررازی در مسأله‌ی تباین جوهری نفوس ناطقه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

   پرسش از چیستی نفس ناطقه و ویژگی‌های آن، از مهم‌ترین مبانی معرفت و تربیّت اخلاقی انسان است که با رویکرد‌های علمی، فلسفی، عرفانی، اخلاقی، کلامی، دینی و غیر آن، موردتوجه بوده است. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی دیدگاه فخرالدین رازی در مسأله‌ی چگونگی اختلاف نفوس ناطقه پرداخته شده است. فخررازی حقیقت انسان را نفس و آن را موجودی مجرّد می‌داند، وی با استناد به دلایل عقلی و نقلی، بر آن است که نفوس مذکور با یکدیگر تفاوت ماهوی و جوهری دارند، این دیدگاه علاوه‌بر پیامد‌های تربیتی، ازنظر عقلی و نقلی نیز قابل‌تأمل است. هم سخنان او درباب تربیت و تکامل‌پذیری نفس با مدعای فوق منافات دارد و هم دلایل او بر این مدعا قابل‌نقد می‌باشد که در حد وسع به آن پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
۱. ابن‌سینا (1363)، الشفاء، الاهیات، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
۲. _____(1364)، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، تصحیح و مقدمه محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
۳.  رازی، فخرالدین، (بی‌تا)، الف، الاربعین فی اصول الدین، قاهرة: مکتبة الکلیات الازهریة.
۴. ––––––– (1401ق)، التفسیر الکبیر، الطبعة الاولی، بیروت: دارالفکر.
۵. ––––––– (1343ق)، المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات، قم: انتشارات بیدار.
۶. ––––––– (1987)، المطالب العالیة من العلم الالهی، بیروت: دار الکتب العربی.
۷. ––––––– (بی‌تا)، شرح الاشارات و التنبیهات، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
۸. ––––––– (1986)، شرح الفخرالرازی علی الاشارات (شرحی الاشارات) قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی.
۹. ––––––– (1383)، دیگران، چهارده رساله، ترجمه و تصحیح و مقدمه و تراجم احوال: سیدمحمدباقر سبزواری، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
۱۰. زرکان، محمدصالح (1963)، فخرالدین رازی و آراؤه الکلامیة و الفلسفیة، بیروت: دارالفکر.
۱۱. شریف، میان محمد (1365)، ‌تاریخ فلسفه در اسلام، نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
۱۲. صدوق، محمدبن علی (1376ش)، امالی، تهران: انتشارات کتابچی.
۱۳. کلینی، محمدبن یعقوب (1407ق)، اصول کافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
۱۴. فارابی (1996)، کتاب السیاسة المدنیة، بیروت: مکتبةالهلال.
۱۵. _____ (2002)، آراء اهل المدینة الفاضلة و المضادّها، بیروت: مکتبةالهلال.
16. Shihadeh, Ayman )2006(, The Teleological Ethics of fakhr al –Din Al-Razi, Edited by H. Daiber and D. pingree volume Lxiv. Boston:  Bill Leiden.