نظریه‌ی «حیّ متأله» در سنجه‌ی آموزه‌های قرآن و عترت

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری کلام امامیه- پردیس تهران دانشگاه قرآن و حدیث

2 دانشیار مؤسسۀ حکمت و فلسفه ایران

3 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس

4 استادیار دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی، تعریف انسان عبارت است از: حیّ متأله. این مقاله درصدد است با روش تحلیل منطقی، نظریه‌ی «حیّ متألّه» در تعریف انسان را موردبررسی و نقد قرار داده و نظریه‌ای ارائه نماید که سازگاری بیشتری با آیات و روایات دارد. از جهت روشی، اولاً روش قرآن در معرفی مهم‌ترین ویژگی‌های ذاتی انسان، با مسیر پیموده‌شده در این نظریه یکسان نیست و ثانیاً حتی در حد استشهاد بر این نظریه، مراجعه‌ای به روایات صورت نگرفته است. از جهت مبنایی، این نظریه بر انگاره‌ی «حیوان بالفعل و انسان بالقوه بودن انسان در هنگام ولادت» استوار شده که با مستندات قرآنی و روایی سازگاری ندارد. ازنظر محتوایی، علاوه‌بر اینکه در این نظریه، حیات متألهانه ویژگی بالفعل ذاتی نیست، سعه‌ی شمولی آن نیز افراد بسیار اندکی را شامل می‌شود و آیات قرآن عامل خروج از انسانیت و سقوط به دوزخ را عدم‌بهره‌مندی از عقل دانسته و روایات نیز مهم‌ترین ویژگی ذاتی انسان را عقل معرفی کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


1. آمدی، عبدالواحد بن محمد، (1366 ش)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تهران: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.
2. ابن‌أبی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، (1404)،شرح نهج البلاغة، قم: کتابخانه‌ی آیت‌الله مرعشی نجفی.
 
3. ابن اثیر، مبارک بن محمد، (1367)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق: محمود محمد طناحی و ظاهر احمد زاوی، قم: انتشارات اسماعیلیان.
 
4. ابن‌سینا، حسین، (1404)، الشفاء (مدخل منطق)،تحقیق: سعید زاید، قم: کتابخانه‌ی آیت‌الله مرعشی نجفی.
5. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، (1414لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
 
6. جرجانی، علی بن محمد، (1370)،التعریفات، چاپ چهارم، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
 
7. جعفری، محمد تقی، (1376ش) ، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هفتم.
 
 
8. جعفری، محمدتقی، (1382)، قرآن، نماد حیات معقول، چاپ اول، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
 
9. جوادی آملی، عبدالله، (1379)، تسنیم، چاپ دوم، قم: اسراء.
10. ــــــــــــــــــــ، (1384)، تفسیر انسان به انسان، تنظیم و تحقیق: محمدحسین الهی‌زاده، چاپ اول، ویرایش: سعید بندعلی، قم: اسراء.
 
11. ــــــــــــــــــــ ، (1385)، مبادی اخلاق در قرآن کریم، تنظیم و ویرایش: حسین شفیعی، چاپ پنجم، قم: اسراء.
 
12.ــــــــــــــــــــ ، (1386)، حیات حقیقی انسان در قرآن کریم، تنظیم و تحقیق: غلامعلی امین‌دین، ویرایش: سعید بندعلی، چاپ سوم، قم: اسراء.
 
13. ــــــــــــــــــــ ، (1386)، معرفت‌شناسی در قرآن کریم، تنظیم و ویرایش: حمید پارسانیا، چاپ چهارم، قم: اسراء.
 
14. ــــــــــــــــــــ ، (1388)، ادب فنای مقربان، تحقیق: محمد صفایی، چاپ اول، قم: نشر اسراء.
 
15. ــــــــــــــــــــ ، (1388)، قرآن در قرآن، تحقیق: محمد محرابی، چاپ هشتم، قم: نشر اسراء.
 
16. جهامی، جیرار، (1998)، موسوعة مصطلحات الفلسفة عند العرب: (قسم) النص، چاپ اول، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
 
17. حلبی، علی‌اصغر، (1374)، انسان در اسلام و مکاتب غربی، چاپ دوم، تهران: انتشارات اساطیر.
 
18. حلی، حسن بن یوسف، (1371)،  الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، تصحیح: محسن بیدارفر، چاپ پنجم، قم: انتشارات بیدار.
 
19. خندان، علی‌اصغر، (1393)، منطق کاربردی، چاپ دهم، تهران: سمت.
 
20. دیلمی، حسن بن ابی‌الحسن، (1412)، ارشاد القلوب الی الصواب، چاپ اول، قم: انتشارات شریف رضی.
 
21. رازی، قطب‌الدین، (بی‌تا)، شرح مطالع الانوار فی المنطق، قم: انتشارات کتبی نجفی.
 
22. سیدرضی، ابوالحسن، (بی‌تا)، نهج‌البلاغه. تصحیح: صبحی صالح، قم: انتشارات دارالهجره.
 
23. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، (1981) ، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الاربعة، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث.
 
24. صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، (1362)، الأمالی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات اسلامیه.
 
25. صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، (1398)، التوحید، چاپ اول، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه.
 
26.طباطبایی، سید محمد حسین، (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: مؤسسه اعلمی.
 
27. طبرسی، فضل بن حسن، (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: محمد جواد بلاغی، چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
 
28.طریحی، فخر الدین، (1375)، مجمع البحرین، تحقیق: سید احمد حسینی، چاپ سوم، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
 
29. عطاردی، عزیز الله، (1406)، مسند الامام الرضا (ع)، چاپ اول، مشهد: آستان قدس.
 
30. فارابی، ابونصر، (1381)، فصوص الحکمه، شرح: سید اسماعیل غازانی، مقدمه و تحقیق: علی اوجبی، چاپ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
 
31. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1410)، العین، چاپ دوم، قم: انتشارات هجرت.
 
32. فرات کوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم، (1410)، تفسیر الفرات الکوفی، چاپ اول، تهران: مؤسسه‌ی چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
 
33. فیومی، احمد بن محمد، (1405)،  المصباح المنیر، چاپ اول، قم: دار الهجره.
 
34. کلینی، محمد بن یعقوب، (1365)، الکافی، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
 
35. لاندمان، مایکل، (1350)،  انسان‌شناسی فلسفی، ترجمه: رامپور صدر نبوی، مشهد: طوس.
 
36. مجلسی، محمد باقر، (1404)، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار ائمة الاطهار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
 
37. مطهری. مرتضی، (1386)، مجموعه آثار شهید مطهری. چاپ نهم، تهران: صدرا.
 
38. مظفر، محمدرضا، (1408)، المنطق، چاپ هشتم، قم: انتشارات فیروزآبادی.
 
39. نرمان لسلی، مان، (1372)، اصول روان‌شناسی، ترجمه: محمود صناعی، چاپ چهاردهم، تهران: نشر اندیشه.
 
40. نیشابوری، محمد بن حسن فتّال، (بی‌تا)، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، مقدمه و تحقیق: محمدمهدی سیدحسن خرسان، قم: انتشارات رضی.
 
41. یزدی، عبدالله بن شهاب‌الدین، (1412)، الحاشیة علی تهذیب المنطق، چاپ دوم، قم: موسسة النشر الاسلامی.