عقل مقدم است یا کشف؟

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی سمنان

چکیده

برتری کشف عرفانی بر عقل فلسفی ازجهت حضوری‌بودن علوم مکاشفات و لزوم سنجش و مستدل‌کردن کشف عرفانی با عقل، مسئله‌ای دوری در معرفت‌شناسی است که باید راه‌حلی برای آن یافت. عقل امری مشکک است، کشف نیز در مراتب مختلف سلوک دارای رتبه‌های معرفتی یکسانی نیست؛ لذا باید نسبت مراتب مختلف عقل با مراتب متفاوت کشف در داوری میان عقل و کشف در نظر گرفته شود. این مقاله ابتدا به بررسی نظر اهل منطق و فلاسفه و اهل عرفان درباره‌ی معانی عقل و مراتب کشف می‌پردازد، سپس با بررسی وجوه قوت و ضعف عقل، در برابر کشف، مشخص می‌نماید که چرا برخی مکاشفات عقل‌گریزند؟ و چه عقلی، می‌تواند داور درباره‌ی چه کشفی باشد؟ در انتها مواردی مشخص از جایگاه عقل در داوری درمورد کشف بیان می‌شود.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. آشتیانی، سید جلال‌الدین، (1370)، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، تهران: امیرکبیر.
3. آل‌یاسین، جعفر، (1364)، الفارابی فی حدوده و رسومه، بیروت: عالم الکتب.
4. ابن‌الترکه، صائن‌الدین، (۱۳۶۰)، تمهید القواعد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
5. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1385)، الاشاراتوالتنبیهات (به همراه ترجمه و شرح دکتر حسن ملکشاهی)، تهران: سروش.
6. ــــــــــــــــــــــــــ ، (1408)، الشفا: الاهیات، تقدیم و تصحیح ابراهیم مدکور، قم: مکتبة آیت‌الله مرعشی نجفی.
7. ــــــــــــــــــــــــــ  ، (بی‌تا)، رسائل ابنسینا، قم: بیدار.
8. ــــــــــــــــــــــــــ  ، (1371)، المباحثات، قم: بیدار.
9-ابن‌عربی، محیی‌الدین‌محمد‌بن‌علی، (بی‌تا)، الفتوحات المکیه(ج1، ج2، ج3، ج4)، بیروت: دارصادر.
10. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1367)، رساله اسرار الخلوه، از مجموعه‌ی رسائل ابن‌عربی، مقدمه و تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
11. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1425)، رساله ما لایعول علیه، از مجموعه رسائل ابن‌عربی، وضع حواشیه محمد عبدالکریم النمری، بیروت: دارالکتب الاسلامیه.
12. افتخار، مهدی، (1392)، اسماء الحسنی، شیراز: خورشید معرفت.
13. ــــــــــــــ ، (1391)، حقیقت مکاشفات، قم، انتشارات: آیت اشراق.
14. اکبریان، رضا و رادفر، نجمه سادات (1388)، «معانی عقل در فلسفه‌ی‌ فارابی»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 1/60، بهار و تابستان 88.
16. جمعی از نویسندگان، (۱۳۹۴)، معرفتشناسی باورهای دینی، مجموعه‌مقالات نخستین کنگره‌ی بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، تهران: انتشارات آفتاب توسعه.
17. جوادی آملی، عبدالله ، (۱۳۸۱)، تسنیم، ج ۴، چاپ اول، قم: مرکز نشر اسراء.
18. ـــــــــــــــــــــ ، (۱۳۸۶)، منزلت عقل در هندسه‌ی معرفت دینی، چاپ اول، قم: مرکز نشر اسراء.
19. ــــــــــــــــــــ (1390)، تحریر تمهید القواعد، قم: اسراء.
20. حلی، علامه حسن‌بن‌یوسف ابن‌المطهر، (1407)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، با مقدمه و تصحیح آیت الله حسن حسن‌زاده آملی، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
 21. حسن‌زاده، محمد و قمی، محسن، (1389)،«مکاشفه و تجربه‌ی دینی»، ماهنامه معرفت، شماره‌ی 19، آذر 89.
22. سمنانی، علاءالدوله (احمد‌بن‌محمد)، (1369)، مجموعه مصنفات فارسی، به‌اهتمام نجیب مایل هروی تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
23. سنایی، مجدودبن‌آدم، (1381)، دیوان اشعار حکیم سنایی غزنوی، گردآوری بابایی و فروزانفر، تهران: نشر آزادمهر.
24. الشهرزوری، شمس‌الدین، (1385)، رسائل الشجره الالهیه فی علوم الحقایق الربانیه، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.
25. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم، (1419 ق)، الاسفار الاربعه فی الحکمه المتعالیه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
26. صدوق، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، (1375)، التوحید، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
27. طوسی، خواجه نصیرالدین، (۱۴۰۵ ق)، نقد المحصل، چاپ دوم، بیروت: دار الاضواء.
28. ــــــــــــــــــــــــــ ، (1361)، اساس الاقتباس، به تصحیح مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
29. عجلونی، اسماعیل‌بن‌محمد، (1408)، کشف الخفاء، بیروت: دار الکتب العلمیه.
30. فارابی، ابونصر، (1346)، السیاسات المدنیه، حیدرآباد دکن: دایرۀ المعارف العثمانیه.
31. ــــــــــــــ ، (1983)، رساله فی معانی العقل، تحقیق موریس بتریج، بیروت: دار المشرق.
32. قیصری، داود‌بن‌محمود، (1375)،شرح فصوص الحکم، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
33-کلینی، محمدبن‌یعقوب، (1380)، الکافی، با شرح علی‌اکبر غفاری. چاپ دوم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
34. لاهیجی، محمدبن‌یحیی، (1337)، شرح گلشن راز، به‌اهتمام کیوان سمیعی، تهران: از انتشارات کتابخانه محمودی.
35. لیثی الواسطی، علی‌بن‌محمد، (1376)، عیون الحکم و المواعظ، حسین حسینی بیرجندی، قم: دار الحدیث.
36. مجلسی، محمدباقر، (1403 ق)، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
37. محمدی ری‌شهری، محمد، (2000)، العقل و الجهل فی الکتاب و السنه، بیروت: دار الحدیث.
38. مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد (1379)، مثنوی معنوی، به سعی رینولد الین نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
39. نسخه‌ی خطی استوانامه، واتیکان/ 34.