معناشناسی کینونت عقلی جمعی نفس و تبیین آن در فلسفه‌ی صدرالمتألهین شیرازی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان و مربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان

چکیده

مسأله‌ی نحوه‌ی وجود نفس در عالم طبیعت، قبل از آن و پس از آن، از جمله مسائل مهم در فلسفه‌ی صدرا است. او معتقد است که وجودِ نفس قبل از حدوث در عالم طبیعت، به‌نحو کینونت عقلی جمعی است، اما وجود دنیوی‌اش وجودی است حادث، به‌نحو حدوث جسمانی و همراه با حدوث بدن. او نفس بشری را دارای یک وجود سِعی می‌داند و تمامی مراتب وجود نفس در قوس نزول تا تحقق در عالم طبیعت و همچنین پس از آن، در قوس صعود تا نیل به درجه‌ی تجرد تام را مراتب این وجود سعی می‌شمارد.
این مقاله از میان تمام مراتب وجود نفس، قصد بررسی اولین مرتبه‌ی وجودی آن را در ابتدای قوس نزولی دارد، که از سوی صدرا، کینونت عقلی جمعی نفس نامیده شده است و در صدد است تا نحوه‌ی وجود نفس را در این مرتبه روشن سازد. روش این مقاله پژوهشی-تألیفی است و از جمله نتایج آن، بیانسازگاری این نظریه‌ی صدرا با مبانی فلسفی او و هماهنگی آن با آیات و روایات است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
 
2. آشتیانی، سید جلال الدین، (1360)، شرح آرای فلسفی ملاصدرا، تهران، نهضت زنان مسلمان.
 
3. آملی، سید حیدر، (1368)، جامع الاسرار و منبع الانوار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 
4. ابن بابویه، محمد بن علی، (بی تا)، التوحید، قم: جامعه مدرسین.
 
5. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، (1364)، النجاه فی الحکمه المنطقیه و الطبیعیه و الالهیه، قم: مرتضوی.
 
6. ــــــــــــــــــــــ، (1040ق)، الشفاء، الطبیعیات، کتاب النفس، تصدیر و مراجعه الدکتور ابراهیم مدکور، قم: منشورات مکتبه آیت اله المرعشی النجفی.
 
7. ــــــــــــــــــــــ، (1371)، المباحثات،تحقیق و تعلیق محسن بیدار، قم: بیدار.
 
8. ــــــــــــــــــــــ، (1379)، الاشارات و التنبیهات، تهران: دفتر نشر کتاب.
 
9. ــــــــــــــــــــــ، (1379)، التعلیقات، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
 
10. ابن عربی، محی‌الدین، (1392ق)، الفتوحات المکیّه، به اهتمام عثمان یحیی و ابراهیم مدکور، قاهره: الهیئه المصریه، العام الکتاب.
 
11. ارشد ریاحی، علی و خسروی فارسانی، محمد، (1392)، «تحلیل و نقد مدعای آقا علی مدرس در اصالت وجود»، دو فصلنامه پژوهش‌های هستی شناختی، تهران: دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.
 
12. افلاطون، (1380)، دوره کامل آثار افلاطون، ترجمه­ی محمد حسن لطفی، تهران: خوارزمی.
 
13. امام صادق علیه السلام (منسوب)، (1400ق)، مصباح الشریعه، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
 
14. تقی زاده، حسن، (1379)، «حدوث و قدم نفس در آیینه‌ی قرآن و حدیث»، مجله دانشکده الهیات، مشهد: دانشگاه فردوسی.
 
15. ذبیحی، محمد، (1388)، «نقد و بررسی دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا درباره‌ی چگونگی پیدایش نفس انسانی»، مجله‌ی اندیشه‌ی نوین دینی، قم.
16. سهروردی، شهاب الدین، (1380)، شرح حکمه الاشراق سهروردی، به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
 
17. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، (1981م)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
 
18. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1375)، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران: حکمت.
 
19. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1361)، الحکمه العرشیه، تصحیح متن و ترجمه غلامحسین آهنی، تهران: مولی.
 
20.ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1363)، مفاتیح الغیب، تحقیق محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
 
21. ــــــــــــــــــــــــــــــ، (1366)، تفسیر القرآن الکریم، به تحقیق محمد خواجوی، قم: بیدار.
 
22. ــــــــــــــــــــــــــــــ، (1363)، المشاعر، به اهتمام هنری کربن، تهران: کتابخانه طهوری.
 
23. ــــــــــــــــــــــــــــــ، (1382)، شرح و تعلیقه بر الهیات شفای شیخ الرئیس ابن‌سینا، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
 
24. ــــــــــــــــــــــــــــــ، (بی تا)، الرسائل، قم: مکتبه المصطفوی، چاپ سنگی.
 
25. ـــــــــــــــــــــــــــــ، (1381)، المبدأ و المعاد فی الحکمه المتعالیه، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
 
26. ـــــــــــــــــــــــــــــ، (1360)، اسرار الایات، با مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
 
27. ــــــــــــــــــــــــــــــ، (1360)،الشواهد الربوبیه، تعلیق حاجی سبزواری، تصحیح و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی، مشهد: مرکز نشر دانشگاهی.
 
28. عبودیت، عبدالرسول، (1385)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، تهران: سمت.
 
29. مجلسی، محمد باقر، (1404ق)، بحارالانوار الجامعه لدرر الاخبار الائمه الاطهار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
30. مصباح، محمدتقی، (1375)، شرح جلد 8 اسفار، تحقیق و نگارش محمد سعیدی مهر، قم: مؤسسه امام خمینی(ره).
 
31. مطهری، مرتضی، (1374)، آشنایی با علوم اسلامی، تهران: صدرا.
 
32. مفید، محمد بن نعمان، (1372)، مسائل سرویه (مجموعه مصنفات شیخ مفید)، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
 
33. میرداماد، (میر برهان الدین محمدباقر استرآبادی)، (1404ق)، التعلیقات (اختیار معرفه الرجال)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم: آل البیت(ع).