تناظر قرآن و انسان در حکمت صدرایی و نتایج این رویکرد در زبان دین

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان

چکیده

مقاله‌ی حاضر به بررسی تناظر قرآن و انسان در حکمت متعالیه می‌پردازد و ناظر به کاربرد حقیقی و غیراعتباری زبان دین در اسلام (زبان قرآن) با رویکرد حکمت متعالیه است. این نوشتار ضمن طرح اهم مسائل و مبانی حکمت متعالیه، دیدگاه خود را در بحث زبان دین و قرآن بیان می‌کند. همچنین با عنایت به تئوری ترکیبی زبان دین و مراتب مختلف دین، لزوم توجه به ساحت انفسیِ زبان قرآن را متذکر می‌شود. در طی این مقاله، خواننده ضمن مرور اجمالی نظریات گوناگون در باب زبان دین و قرآن، به افق‌های درخور ‌تأملی در این مسأله راه‌ می‌یابد. همچنین نظرهای متمایز مفسران در باب مسأله‌ی «لسان قوم» مورد بررسی قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. ابن‌عربی، (بی تا)، الفتوحات المکّیّة، ج 1 و 4، بیروت: دارصادر.
3. ـــــــ ، (بی تا)، تفسیر ابن عربی، تهران: مولی.
4. آریان، حمدی، (1368)، درآمدی به زبان قرآن، قم: مؤسسه‌ی امام خمینی (ره).
5. آشتیانی، سیدجلال‌الدین، (1380)، شرح مقدمه قیصری، قم: بوستان کتاب.
6. باربور، ایان، (1388)، علم و دین، ترجمه‌ی بهاءالدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
7. جوادی آملی، عبدالله، (1388)، قرآن در قرآن، تنظیم و ویرایش غلامعلی امین دین، چاپ هشتم، قم: اسراء.
8. جوادی آملی، عبدالله، (1384)، تسنیم، جلد 1، قم: اسراء.
9. حسن‌زاده، حسن، (1375)، انسان و قرآن، قم: قیام.
10. حسین همدانی، سیدمحمدحسین، (1380)، تفسیر انوار درخشان، تهران: لطفی.
11. خلیل، جر، (1367)، فرهنگ لاروس، ترجمه‌ی سیدحمید طبیبیان، تهران: امیرکبیر.
12. خمینی، سیدروح‌الله، (1370)، آداب الصلوه، چاپ اول، قم: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
13. ـــــــــــــــــــ ، (1373)، مصباح الهدایه الی الخلافه و الولایه، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
14. ـــــــــــــــــــ ، (1382)، شرح دعای سحر، ترجمه‌ی گروه معارف پژوهش، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
15. ـــــــــــــــــــ ، (1382)، تقریرات فلسفه، ج 3، عبدالغنی اردبیلی، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
16. ـــــــــــــــــــ ، (1410)، تعلیقه بر فصوص الحکم ومصباح الانس، قم: پاسدار اسلام.
17. خمینی، سیّد مصطفی، (1376ش/ 1418ق)، تحریرات فی الأصول، ج 1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
18. رازی، فخرالدین، (1376)، مفاتیح الغیب، تهران: علمی فرهنگی.
19. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1373ق)، المفردات فی غریب القرآن، تصحیح ندیم مرعشی، تهران: المکتبه المرتضویه.
20. سبحانی، جعفر، (1381)، الالهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل، ج 1، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
21. شاه‌آبادی، محمدعلی، (1360)، رشحات البحار، تهران: نهضت زاده سلمان.
22. صمدی آملی، داوود، (1391). شرح رساله انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه، قم: روح و ریحان.
23 - طباطبائی، سید محمدحسین، (1374)، ترجمه المیزان، ج 12، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
24. ـــــــــــــــــــــــــــــ ، (1382)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
25. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1392ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسّسه‌ی مطبوعاتی اسماعیلیان.
26. علی‌زمانی، امیرعباس، (1375)، زبان دین، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی.
27. لاهیجی، محمد، (1387)، شرح رساله مشاعر، تهران: طهوری.
28. مجلسی، محمدباقر (1403)، ج 89، بحارالانوار، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
29. مصباح یزدی، محمدتقی، (1375)، شرح جلد هشتم اسفار اربعه، ج 1، قم: انتشارات مؤسسه  امام خمینی (ره).
30. مصطفوی، حسن، (1382)، تفسیر روشن، ج 1، تهران: مرکز نشر کتاب.
31. ــــــــــــــــ ، (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 1، 8، 9، 10 و 14، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی الدائرة العامّة للمراکز و العلاقات الثقافیّة.
32. مطهری، مرتضی، (1368) مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج 1، تهران: انتشارات صدرا.
33. مطهری، مرتضی، (1377)، اسلام و مقتضیات زمان، چاپ سیزدهم، قم: صدرا.
34. مغنیه، محمدجواد، (1374)، تفسیر الکاشف، تهران: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
35. مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1371)، اوایل المقالات، قم: منشورات الرضی.
36. ملاصدرا، محمدبن ابراهیم، (1390)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج 3 و 7 و 8، قم: طلیعه النور.
37. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1387رسائل فلسفی (متشابهات القرآن)، مقدّمه و تصحیح و تعلیق سیّدجلال‌الدین آشتیانی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوّم.
38. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1371)، مفاتیح الغیب، ترجمه‌‌ی محمد خواجوی، تهران: مولی.
39. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1366)، تفسیر القرآن الکریم، ج 1 و6، تصحیح محمد خواجوی با تعلیقات حکیم نوری، قم: بیدار.
40. ــــــــــــــــــــــــــ ، (1378)، ترجمه اسفار اربعه، محمد خواجوی، تهران، مولی.
41. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1371)، مفاتیح الغیب، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی با مقدمه‌ی عابدی شاهرودی، تهران: مولی.
42. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1373)، تعلیقه بر حکمت اشراق، تهران: حکمت.
43. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1375)، مجموعه رسائل فلسفی، تهران: حکمت.
44. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1377)، المظاهر الهیه، تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
45. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1380)، اسرار الآیات، ترجمه‌ی محمد خواجوی، تهران: مولی.
46. ملکی تبریزی، میرزاجوادآقا، (1372)، رساله لقاء الله، تحقیق و تعلیق سیداحمد فهری، چاپ پنجم، تهران: مؤسّسه تحقیقاتی و انتشاراتی فیض کاشانی.
47. یثربی، سیدیحیی، (1390)، تفسیر روز، ج 4، تهران: امیرکبیر.
48. (Ed.) Margolis, Joseph & Rockmore, Tom, (1999), The Philosophy of Interpretation, Massachusetts: Blackwell.