معرفت فلسفی و ایمان از منظر شیخ شبستری

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه شیراز

چکیده

یکی از موضوعات اساسی در شناخت حقیقت ایمان، تبیین چگونگی علم و معرفتی است که شایستگی مبنا یا مقوّم بودن برای ایمان به خدا و سایر متعلَّقات ایمان دینی را دارا است. هدف این نوشتار بررسی نسبتِ میان معرفت فلسفی و ایمان و عدم کفایت این دو نوع معرفت در مقایسه با معرفت شهودی، در تحقق و کمال ایمان حقیقی از منظر شبستری است که با استناد به آثار ا‌و به‌ویژه منظومه‌ی معروف گلشن راز، انجام می‌گیرد. در این پژوهش دلایل نارسایی‌ها و محدودیت‌های معرفت فلسفی در ارائه‌ی معرفتی تام و ایجابی از خدا، که مبنا یا مقوّم ایمانی شاهدانه به او است، و تفاوت میان  معرفت بسیط و مرکّب، و مفهوم دقیق ایمان از منظر این عارف بررسی می‌شود. سپس ساحت‌های فراسوی ایمان و کفر، یعنی منزل فنا و سکر و دلال، از منظر وی، مورد کنکاش قرار می‌گیرد. نتیجه‌ای که از این بررسی به دست می‌آید، این است که ایمان حقیقی و شاهدانه، تنها از راه معرفت شهودی و طریقه‌ی تصفیه و تزکیه‌ی نفس امکان‌پذیر است و با سلوک در این طریقه است که عقل از شکوک و اوهام و خودخواهی‌ها و شوائب خیال و وهم رها می‌شود.              

کلیدواژه‌ها


1. الهی اردبیلی، خواجه حسین، (1376)، شرح گلشن راز، مقدمه و تصحیح و تعلیقات: محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
2. ترکه اصفهانی، صائن‌الدین علی، (1375)، شرح گلشن راز، تصحیح و تعلیق: کاظم دزفولیان، تهران: انتشارات آفرینش.
3. داعی شیرازی، شاه محمود، (1377)، نسائم گلشن (شرح گلشن راز)، به کوشش: پرویز عباسی داکانی، تهران: انتشارات الهام.
4. دشتی، محمد، (1379)، ترجمه‌ی نهج‌البلاغه، چاپ دوم، قم: نشر الهادی.
5. زرین‌کوب، عبدالحسین، (1367)، جستجو در تصوف ایران، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
6. شبستری، محمود، (1371)، مجموعه‌ی آثار، «گلشن راز»، مقدمه، تصحیح و توضیحات با اهتمام صمد موحد، چاپ دوم، تهران: انتشارات کتابخانه‌ی طهوری.
7. ــــــــــــــــــ ، (1371)، مجموعه‌ی آثار، «سعادتنامه»، مقدمه، تصحیح و توضیحات با اهتمام صمد موحد، چاپ دوم، تهران: انتشارات کتابخانه‌ی طهوری.
8. ــــــــــــــــــ ، (1371)، مجموعه‌ی آثار، «حق الیقین»، مقدمه، تصحیح و توضیحات با اهتمام صمد موحد، چاپ دوم، تهران: انتشارات کتابخانه‌ی طهوری.
9. سجادی، سیّدجعفر، (1366)، فرهنگ معارف اسلامی، ج: 2، چاپ دوم، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
10. لاهیجی، شمس‌الدین محمّد، (1371)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه و تصحیح و تعلیقات: محمدرضا برزگر خالقی عفت کرباسی، تهران: انتشارات زوّار.
11. لویزن، لئو نارد، (1379)، فراسوی ایمان و کفر، ترجمه‌ی مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز.
12. مولوی، جلال‌الدین محمّد، (1375)، مثنوی معنوی، شرح جامع، ج 4، شرح کریم زمانی، تهران: مؤسسه‌ی اطلاعات.
13. ـــــــــــــــــــــــــ ، (بی‌تا)، کلیات شمس تبریزی، مقدمه و تصحیح: محمد عباسی، تهران: نشر طلوع.