تأثیرپذیری ملاصدرا از اثولوجیا و حکمت عتیقیه در اثبات مراتب عقل

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

تأمل و تحقیق در آثار صدرالمتألهین شیرازی نشان می‌دهد قرآن و روایات و نیز کتب فلاسفه و حکیمان پیش از او، که صرفاً عقلی بوده، بن‌مایه‌ای اشراقی دارند، اصلی‌ترین منابع فکری و نظری او را تشکیل می‌دهند. بنابراین صدرا یکی از اندیشمندان بزرگ در تألیف میان وحی و عقل است. این تألیفْ حکمتی به ‌وجود آورده است که ملاصدرا مایل است آن را «حکمت عتیقه» یا «حکمت عتیقیه» بنامد.  
در میان منابع عقلی او، کتاب تاسوعات (معرفة ‌الربوبیه) جایگاه ویژه‌ای دارد. ملاصدرا در آثار خود، در تمامی مواردی که به صاحبِ معرفة ‌الربوبیه اشاره می‌کند، حکمت او را عتیقیه می‌نامد. این اعتماد و اعتقاد صدرا به صاحب تاسوعات چنان بالاست که به سختی می‌توان تشخیص داد این وحی است که به کمک عقل تبیین و اثبات می‌شود یا عقل است که به تأیید حکم وحی می‌‌رسد. این مقاله به‌تفصیل این معنا را به‌ویژه با اتکا و استناد به شواهد الربوبیه، که بیشترین ارجاعات صدرا به تاسوعات در این اثر اوست، مورد تحقیق و بررسی قرار داده است. نکته‌ی مهم دیگری که در این مقاله بدان پرداخته شده رساله‌ی منسوب به فرفوریوس با عنوان «اتحاد عاقل و معقول» است که مبنای نقد ابن‌سینا قرار گرفته است. همچنین به این پرسش می‌پردازیم که آیا با توجه به این‌که در تمدن اسلامی، دو ترجمه از اندیشه‌های فلوطین با دو عنوان در دست‌رس بوده است، آیا این خود سبب اشتباهِ تاریخی در انتساب تاسوعات به ارسطو شده است یا خیر؟ نگارنده در این باب، نظریه‌ای دارد که در متن، تفصیل یافته است.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم، (1390)، ، تهران: حُسن‌افرا.
  2. ابن‌سینا، (1363)، الشفاء طبیعیات، قم: کتابخانه مرعشی نجفی.
  3. حسن زاده آملی، حسن، (1417 ق)، النفس من کتاب الشفاء، قم: مکتب الاعلام الاسلامی مرکز النشر.
  4. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، (1360)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه (با مقدمه فارسی) ‌ با حواشی ملاهادی سبزواری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ‌ چاپ دوم.
  5. ـــــــــــــــــــــ ، (1981 م)، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم.
  6. ــــــــــــــــــــ ، (1377)، رساله سه اصل، تصحیح دکتر سیدحسین نصر، به اهتمام محمد رضا جوزی، تهران: نشر روزنه، چاپ سوم.
  7. ــــــــــــــــــــ ، (1381)، کسر أصنام الجاهلیه، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  8. ــــــــــــــــــــ ، (1366)، تفسیر القرآن الکریم (دوره هفت جلدی)، قم: نشر بیدار.
  9. ــــــــــــــــــــ ، (1363)، مفاتیح الغیب، نشر وزارت فرهنگ و آموزش عالی، تهران:  انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  10. ــــــــــــــــــــ ، (بی‌تا)، الحاشیه علی إلهیات الشفاء، قم: نشر بیدار.
  11. ـــــــــــــــــــــ ، (1302 ه.ق)، مجموعه الرسائل التسعه، قم: نشر المکتبه المصطفوی.
  12. ـــــــــــــــــــــ ، (1420 ه.ق)، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتالهین، تهران: نشر حکمت، چاپ دوم.
  13. ـــــــــــــــــــــ ، (1375)، شواهد الربوبیه، ترجمه و شرح دکتر جواد مصلح، تهران: نشر سروش، چاپ دوم.
  14. ـــــــــــــــــــــ ، (1391)، شواهد الربوبیه، با حواشی حکیم ملاهادی سبزواری، ترجمه علی بابایی، تهران: نشر مولی، چاپ دوم.
  15. ـــــــــــــــــــــ ، (1360)، أسرار الآیات و أنوار البینات، تهران: ناشر انجمن اسلامی حکمت و فلسفه اسلامی.
  16. ــــــــــــــــــــ ، (1354)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  17. ـــــــــــــــــــ ، (1378)، المظاهر الإلهیه فی أسرار العلوم الکمالیه، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  18.  فلوطین، (1366)، مجموعه آثار فلوطین (تاسوعات یا اثولوجیا)، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: نشر شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.