بررسی عینی‌گرایی و نسبی‌گرایی در هرمنوتیک نصرحامد ابوزید و تأثیر آن بر بعضی برداشت‌های تفسیری وی از قرآن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه قم

چکیده

نصر حامد ابوزید دگراندیش مصری که افکارش در مکتب تفسیر ادبی امین الخولی شکل گرفت، سهم وافری برای هرمنوتیک در فهم متن قائل بود. هرمنوتیک دانشی است که نظریه‌های مربوط به فهم را مورد بررسی قرار می‌دهد و دارای دو رویکرد اساسی عینی‌گرا و نسبی‌گراست. ابوزید که در نظریات مکاتب مختلف هرمنوتیک تأمل نموده، کوشیده است تا از میان آن‌ها، به هرمنوتیکی متمایز دست یابد و روش برداشت از قرآن را بر مبنای آن استوار سازد. با مطالعه‌ی دیدگاه‌های ابوزید درمی‌یابیم روش مورد نظر او بیشتر متأثر از هرمنوتیک نسبی‌گرای گادامر است؛ لکن خود مدعی است از هرمنوتیک عینی‌گرای اریک هرش بهره‌مند گردیده است و این‌ گونه، راهی معتدل میان نسبی‌گرایی و عینی‌گرایی برگزیده است. این مقاله ضمن اشاره به مبانی هرمنوتیک ابوزید به تبیین عینی‌گرایی و نسبی‌گرایی هرمنوتیک او می‌پردازد و ضمن بیان مصادیقی از برداشت‌های تفسیری‌اش، چیرگی نسبی‌گرایی در هرمنوتیک او را آشکار می‌سازد. این نسبی‌گرایی از سویی مفسر و مخاطب متن قرآن را از مراد الاهی دور نگاه می‌دارد و از سوی دیگر، باب تأویل‌های ناروا و بدعت را بیش از پیش می‌گشاید. بنابراین هدف این مقاله تبیین نوع رویکرد هرمنوتیک ابوزید و تأثیر این رویکرد در برداشت‌های تفسیری وی و نیز ریشه‌های اندیشه‌ی تفسیری اوست. 

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. احمدی، بابک، (1380)، ساختار و هرمنوتیک، تهران: گام نو.
3. ابوزید، نصر حامد، (1992)، المنهج الوافی فی فهم النصوص الدینیة، بیروت: الهلال.
4. ــــــــــــــــ، (2005)، مفهوم النص؛ دراسة فی علوم القرآن، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
5. ــــــــــــــــ، (1383)، معنای متن، ترجمه‌ی مرتضی کریمی‌نیا، تهران: طرح نو.
6. ــــــــــــــــ، (2007)، نقد الخطاب الدینی، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
7. ــــــــــــــــ، (2007)، دوائر الخوف، قراءة فی خطاب المرأة، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
8. خولی، امین، (1944)، التفسیر معالم حیاته و منهجه الیوم، قاهره: جماعة الکتاب.
9. پالمر، ریچارد، (1377)، علم هرمنوتیک، ترجمه‌ی محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: هرمس.
10. علوی‌نژاد، سیدحیدر، (1379)، «فهم متن در افق تاریخی آن»، پژوهش‌های قرآنی، مشهد: دفتر تبلیغات اسلامی.
11. موسوی، سیدمحمد، (1380)، «هرمنوتیک به مثابه روش در علوم سیاسی»، فصلنامه‌ی تخصصی علوم سیاسی.
12. نقی‌زاده، حسن، (1384)، «اندیشه‌های ابوزید و برداشت‌های او از قرآن»، فصلنامه‌ی مطالعات اسلامی، شماره‌ی 68.
13. واعظی، احمد، (1389)، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
14. ـــــــــــــ، (1389)، «نقد تقریر نصر حامد ابوزید از تاریخ‌مندی»، فصلنامه‌ی قرآن‌شناخت، قم: امام‌خمینی(ره).
 15. Abu zayd, (1998), Divine Attributes in the Quran: some Poetic Aspects, Islam and Modernity: Musli Intellectual Respond. Eds. John cooper, London: I.B.Tauris.
16. Gadamer, Hans Georg, (1994), Truth and Method, translation revised by Joel weinsheimer and Donald G.marshal, New York: Countinum Poblish.
17. Jean Grodin, (1994), Introduction to Philosophical Hermeneutics, New Haven and London: Yale university Press.
18. Hoffman, Valerie J., (1982), "Qur'anic Interpretation and Modesty Norms for Women", In The Shaping of an American Islamic Discourse.
19. Stendahl, krister, (1966), "Method in the Study of Biblical Theology", In the Bible in Modem Scholarship, ed. Philip Hyatt, New York: Abingdon Press.