توازن روح و جسم در مدار تربیت اسلامی: نگرشی تطبیقی با دیگر مکاتب

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شیراز

2 استادیار دانشگاه باقرالعلوم قم

چکیده

پایه‌ی نظام تربیتی هر مکتب اخلاقی، بر جهان‌بینی آن مکتب بنا شده است که مهم‌ترین جزء این جهان‌شناسی نیز، انسان‌شناسی آن مکتب است. مکاتب غیرالاهی بر مبنای فهم خویش از انسان، گاهی به سمت توجه تام به ارزش‌های مادی گرویده‌اند و گاهی در ورطه‌ی غفلت از مادیات و فرو افتادن در ماورا افتاده‌اند؛ گاهی نیز به نوعی تعادل - البته غیرمتکی به ارزش‌های الاهی- رسیده‌اند.
در این میان، نظریه‌ی اخلاقی تربیتی اسلام بر انسان‌شناسی دوبعدی بنا می‌شود؛ به این بیان که انسان را مرکب از دو ساحت وجودی روح و جسم می‌داند و البته اهتمام ویژه را متوجه روح می‌کند.
این مقاله به بیان بخشی از این انسان‌شناسی، یعنی قرار گرفتن دوگانه‌ی روح - جسم به عنوان موضوع و محطّ تربیت انسان و مقایسه‌ی آن با مکاتبی می‌پردازد که در این زمینه حرفی داشته‌اند و مورد توجه قرار گرفته‌اند. در پایان نیز نتیجه می‌گیرد که در عین دوگانگی روح و جسم و تأثیر و تأثّر متقابل این دو بر یکدیگر، اصالت با روح است و نقش کلیدی را در تربیت انسان بازی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


۱. قرآن کریم.
۲. نهج البلاغه.
۳. ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن‌عبدالله، [بی‌تا]، أحوال النفس الناطقه، تحقیق و تصحیح عبدالرحمن بدوی، [بی‌جا]: [بی‌نا].
۴. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۷۸)، الإشارات و التنبیهات، جلد ۲، تهران: المطبعه الحیدریه.
۵. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۴۲۸)،  الشفاء (الطبیعیات). جلد ۱ و ۸، کتاب النفس، قم: ذوی ‌القربی.
۶. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۹۷۳)، التعلیقات لابن‌سینا علی حواشی کتاب النفس، قاهره: [بی‌نا].
۷. ارسطو، (۱۳۶۲)، «اخلاق نیکوماخوسی» در فلسفه‌ی اجتماعی، کتاب اول، ترجمه‌ی احمدی تهران: علمی و فرهنگی.
8. افلاطون، (۱۳۸۰)، دوره‌ی آثار افلاطون، ترجمه‌ی محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، جلد ۱، تهران: خوارزمی.
9. برن، ژان، (۱۳۵۷)، فلسفه‌ی اپیکور، ترجمه‌ی ابوالقاسم پورحسینی، تهران: امیرکبیر.
۱0. به ریه، امیل، (۱۳۵۶)، تاریخ فلسفه در دوره‌ی انتشار فرهنگ یونانی و دوره‌ی رومی، ترجمه‌ی علی‌مراد داوودی، جلد ۲، تهران: دانشگاه تهران.
11. بهشتی، محمد. (بی‌تا). «کیفیت ارتباط ساحت‌های وجود انسان»، مجله‌ی حوزه و دانشگاه، شماره‌ی 9
۱2. پاپکین، ریچارد و آوروم استرول، (۱۳۸۱)، کلیات فلسفه، ترجمه‌ی جلال‌الدین مجتبوی، تهران: حکمت.
۱3. چالمرز، آلن، (۱۳۸۳)، چیستی علم، ترجمه‌ی سعید زیباکلام، تهران: سمت.
۱4. دکارت، رنه، (۱۳۷۹)، تأملاتی در فلسفه‌ی اولی، ترجمه‌ی احمد احمدی.
۱5. دورانت، ویل، (۱۳۷۱)، تاریخ فلسفه، ترجمه‌ی عباس زریاب خویی، تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
۱6. راسل، برتراند، (۱۳۷۳)، تاریخ فلسفه‌ی غرب، ترجمه‌ی نجف دریابندری، جلد ۱و۲، تهران: پرواز.
۱7. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن‌محمد، (۱۴۲۶)، مفردات ألفاظ القرآن الکریم، قم: طلیعة النور.
18. ژکس، (۱۳۶۲)، فلسفه‌ی اخلاق (حکمت عملی)، ترجمه‌ی ابوالقاسم پورحسینی، تهران: امیرکبیر.
19. شاهرخی، احمدرضا. (بی‌تا). «ارتباط نفس مجرّد و بدن در فلسفه‌ی اسلامی»، مجله‌ی پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی، سال چهارم، شماره‌ی اول و دوم.
۲0. صدرالمتألهین، صدرالدین محمدبن‌ابراهیم (ملاصدرا)، (۱۴۲۸)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، جلد ۸، قم: طلیعة النور.
۲1. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (۱۳۷۲)، ترجمه‌ی تفسیر المیزان، ترجمه‌ی سیدمحمدباقر موسوی همدانی، جلد ۱۵و۱۷، قم: اسلامی (وابسته به جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم).
۲2. فرانکنا، ویلیام کِی، (۱۳۸۳)، فلسفه‌ی اخلاق، ترجمه‌ی هادی صادقی، قم: طه.
۲3. فروغی، محمدعلی، (۱۳۷۵)، سیر حکمت در اروپا، تهران: کتاب‌فروشی زوار.
۲4. فیبل‌من، جیمز کرین، (۱۳۷۵)، آشنایی با فلسفه‌ی غرب، ترجمه‌ی محمد بقایی ماکان، تهران: حکمت.
۲5. کاپلستون، فردریک، (۱۳۷۱)، نیچه، فیلسوف فرهنگ. ترجمه‌ی علیرضا بهبهانی و علی‌اصغر حلبی، تهران: بهبهانی.
۲6. ــــــــــــــــــ، (۱۳۸۰)، تاریخ فلسفه، ترجمه‌ی جلال‌الدین مجتبوی و دیگران، جلد ۱، تهران: علمی و فرهنگی؛ سروش.
27. کالینسون، دایانه، (1379)، پنجاه فیلسوف بزرگ، ترجمه، محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: انتشارات عطانی.
۲۸. گاتری، دابلیو.کی.سی، (۱۳۷۶)، تاریخ فلسفه‌ی یونان: سقراط، ترجمه‌ی حسن فتحی، تهران: فکر روز.
29. مجلسی، مولی محمدباقر، (۱۴۰۴)، بحار الأنوار، جلد ۱۴و۲۱و۶۷و۶۸، بیروت: الوفاء.
۳0. محمدی ری‌شهری، محمد، (۱۳۶۲)، میزان الحکمه، تهران: مکتب الاعلام الاسلامی.
۳1. مصباح یزدی، محمدتقی، (۱۳۸۳)، معارف قرآن، قم: امام خمینی(ره).
۳2. ــــــــــــــــــ، (۱۳۸۴)، بررسی مکاتب اخلاقی، قم: امام خمینی(ره).
۳3. نراقی، مولامهدی، (۱۳۸۱)، جامع السعادات، ترجمه‌ی کریم فیضی، جلد ۱، قم: قائم آل‌محمد.
۳4. نصری، عبدالله، (۱۳۷۶)، سیمای انسان کامل از دیدگاه مکاتب، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
۳5. نیچه، فردریش، (۱۳۵۲)، دجال، ترجمه‌ی عبدالعلی دستغیب، تهران: آگاه.
36. ــــــــــــــ، (۱۳۷۷)، چنین گفت زرتشت، ترجمه‌ی مسعود انصاری، تهران: جامی.
37. واعظی، احمد، (۱۳۷۷)، انسان از دیدگاه اسلام، تهران: سمت.
38. ورنر، شارل، (۱۳۷۳)، حکمت یونان، ترجمه‌ی بزرگ نادرزاده، تهران: علمی و فرهنگی.
39. هاملین، دیوید، (۱۳۷۴)، تاریخ معرفت‌شناسی، ترجمه‌ی شاپور اعتماد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
 
40. Brandt, R. B, (1972), “Hedonism” in The Encyclopedia of Philosophy. V. III. NewYork: Macmillan Publishing Co.
41. Feldman, F, (1992), “Hedonism” in Encyclopedia of Ethics, NewYork: Macmillan Publishing Co.