مطالعه‌ی تطبیقی درباره‌ی دلایل تجرد نفس و بقای آن نزد ارسطو و ابن سینا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دکتری فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

فلاسفه از جمله ارسطو و ابن‌سینا از دیرباز به مسائل مربوط به نفس انسان توجه داشته‌اند. همواره یکی از پرسش‌های اساسی نزد آن‌ها مسأله‌ی بقای نفس در انسان است. تردیدی نیست که ابن‌سینا نفس را مجرد دانسته و به تفصیل بر آن استدلال کرده است. اما تعارض سخنان ارسطو در این مقام، همواره موجب اختلاف ‌نظر شارحان شده است، به طوری که گاهی از صورت بودن نفس برای بدن، بر مادیت نفس و از این‌رو، به‌مثابه‌ی دلیلی بر فساد و عدم بقای نفس بعد از مرگ آن استنباط کرده‌اند. در این بررسی، دلایلی برای رفع تعارض بین تعریف صورت بودن نفس برای بدن و تجرُّد و بقای آن اقامه شده است؛ مثلاً با این‌که در نظر ارسطو، نفس صورت بدن است و صورت در عین ملازمت با ماده، مفهومی مستقل از آن دارد، اما در برخی مواقع، امکان وجود صورت بدون ماده محتمل بوده و نفس در مقایسه با بدن، اصیل و مستقل دانسته شده است. ازاین‌رو بر مبنای براهین ضمنی ارسطو و دلایل مصرَّح ابن‌سینا، استدلال شده است که نفس انسان نمی‌تواند امری مادی باشد. بنابراین در نظر آن‌ها، نفس به‌منزله‌ی موجودی فی‌نفسه که ذات آن عقل است، مجرد و باقی است.

کلیدواژه‌ها


1. ابن‌سینا، (1375)، اشارات و تنبیهات، ترجمه و شرح از حسن ملکشاهى، تهران: سروش.
2. ــــــ، (1403ق)، الاشارات و التنبیهات، الاشارات و التنبیهات، مع الشرح للمحقق نصیرالدین و شرح الشرح للعلامه قطب الدین الرازی، جلد 2 و 3، قم: دفتر نشر الکتاب.
3. ــــــ، (1379)، التعلیقات، چاپ چهارم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات.
4. ــــــ، (1371)، المباحثات، تحقیق و تعلیقه محسن بیدارفر، قم: انتشارات بیدار.
 5. ــــــ، (1361) ، النجاه، ویرایش محمد تقی دانش پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
6. ــــــ، (1375)، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن‌زاده آملی، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
7. ــــــ، بی‌تا، رسائل، قم: انتشارات بیدار.
 8. ــــــ، (1383)، رساله‌ى نفس، با مقدمه و حواشى و تصحیح دکتر موسى عمید، همدان: دانشگاه بوعلى سینا.
 9. ابن‌رشد، (1377)، تفسیر مابعدالطبیعه، جلد3، تهران: انتشارات حکمت.
10. ارسطو، (1369)، درباره‌ی نفس، با تعلیقات تریکو، چاپ سوم، ترجمه‌ی علیمراد داودی، تهران: انتشارات حکمت.
11. ارسطو، (1384)،متافیزیک، ترجمهٔ شرف‌الدین خراسانی، چاپ سوم، تهران: انتشارات حکمت.
 12. حائری مازندرانی، ملاصالح، (1362)، حکمت بوعلی، جلد 1، تهران: نشر محمد، انتشارات علمی.
 13. حسن‌زاده آملی، حسن، (1371)، عیون مسائل النفس و سرح العیون فی شرح العیون، تهران: انتشارات امیرکبیر.
 14. راس، دیوید، (1377)، ارسطو، ترجمه‌ی مهدی قوام صفری، تهران: انتشارات فکر روز.
15. Aristotle, (1952), The Works of Aristotle, Translated by Sir David Ross, vol. xii, select fragments, Oxford: Oxford at the clarendon press.
16. Aristotle, (1958), Posterior Analytics, Jonathan Barns, trans. Oxford.
17. Aristotle, (1913), Sense and Sensibilia, J.I. Beare trans. Leipzing.