وظایف و کاربرد خیال در مشاهدات صوری از نظر ابن سینا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه پیام نور

2 استادیار دانشگاه پیام نور

3 دانشجوی دکتری و مربی دانشگاه پیام نور

چکیده

بخش زیادی از بحث‌های کشفی، علمی و فلسفی را با محوریت خیال می‌توان تبیین کرد. کاربرد خیال در مباحث هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی عرفان، همواره مورد توجه اهل نظر در علوم فلسفی و شهودی بوده است؛ در این میان، خیال نقشی اساسی را در تحقق و تبیین بخش عظیمی از مکاشفات پیش روی عارف ایفا می‌کند. از نظر ابن‌سینا، خیال به دو روش در شهودات عرفانی تأثیر گذار است: اول) خیال سالک با ادراک صور کمالی و حقیقی و لذت از آن، او را به سوی اتصال به حقایق هستی سوق می‌دهد؛ دوم) آن‌گاه که عارف پا به عرصه‌ی سلوک عملی می‌گذارد تا به حقیقت راه یابد، با انواع مشاهدات و مکاشفات، مانند مکاشفه‌ی معنوی و مکاشفه‌ی صوری مواجه می‌شود. در مکاشفه‌ی صوری، صورت‌هایی که در ابتدا موجودات عقلی و مجرد هستند توسط قوه‌ی خیال به صور جسمانی تنزل یافته، در رؤیا و بیداری ادراک می‌شوند.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. آشتیانی، سیدجلال‌الدین، (1387)، شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا، قم: بوستان کتاب.
3. آملی، سیدحیدر، (1368)، جامع الاسرار و منبع الانوار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی. 
4. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله، (1375)، الاشارات و التنبیهات مع الشرح لنصیر الدین طوسی، المجلد الثانی و الثالث، قم: نشر البلاغه.
5. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1376)، الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن زاده آملی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
 6. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1404هـ)، التعلیقات، حققه و قدم له عبدالرحمن بدوی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
7. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1400هـ)، رسائل (الف- رسالة عرشیه، ب- الرسالة فی السعادة، ج- الرسالة فی الفعل و الانفعال)، قم: انتشارات بیدار. 
8. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1318)، رساله‌ی فیض الاهی، ترجمه‌ی ضیاء‌الدین درّی، تهران: کتابخانه‌ی مرکزی.
9. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1375)، الشفاء، کتاب النفس، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی
10. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1400ق)، عیون الحکمه در مجموع رسائل، قم: انتشارات بیدار.
11. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1943م)، فی معرفة النفس الناطقة و احوالها، تحقیق محمد ثابت الافندی، قاهره.
12. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1999م)، القانون فی الطب، حواشی من امین الفناوی، مجلد الاول، بیروت: دار الکتب العلمیه. 
13. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1364)، النجاة، تهران: انتشارات مرتضوی.           
14. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1371)، المباحثات، تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر، قم: انتشارات بیدار.
15. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1363)، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: دانشگاه تهران و مؤسسه مطالعات اسلامی ‌دانشگاه مک کیل.    
16. ابن‌منظور، محمد ابن مکرم، (1363)، لسان العرب، ج: 15، قم: نشر ادب الحوزه.
17. افلاطون، (1405هـ)، دوره آثار افلاطون، ترجمه‌ی محمدحسین لطفی و رضا کاویانی، جلد اول و سوم، تهران: نشر خوارزمی.   
18. بهائی لاهیجی، (1372)، رساله نوریه در عالم مثال، مقدمه و تعلیقات و تصحیح: استاد سیدجلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، تهران: حوزه‌ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر مطالعات دینی هنر.
19. جر، خلیل، (1367)، فرهنگ لاروس، ترجمه‌ی سیدحمید طبیبیان، جلد 1، تهران: امیرکبیر.
20. حسن‌زاده آملی، حسن، (1382)، شرح اشارات، جلد اول، نمط هشتم، قم: مطبوعات دینی.
21. راغب اصفهانی، حسین بن احمد، (1373ق)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق ندیم مرعشی، تهران: المکتبة المرتضویة.  
22. رضا نژاد (نوشین)، غلامحسین، (1381)، لطایف حکمت و عرفان در روابط خدا و انسان، تهران: انتشارات الزهراء.  
23. سبزواری، ملاهادی، (1383)، اسرار الحکم، با مقدمه‌ی استاد صدوقی، به تصحیح کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی.
24. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی، (1372)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، با تصحیح و مقدمه‌ی هانری کربن، جلد 1 و 2 و 3، چاپ دوم، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
25. صدرالمتألهین (شیرازی)، محمد بن ابراهیم، (1981)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، جلد 1 و 3 و 8 و 9، چاپ چهارم، بیروت: دار احیاء التراث العربیة. 
26. ــــــــــــــــــــــــــ، (1366)، تفسیر القرآن الکریم، جلد1، چاپ دوم، قم: اتشارات بیدار.
27. ــــــــــــــــــــــــــ، (1363)، مفاتیح الغیب، با مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه‌ی تحقیقات فرهنگی.
28. طباطبائی، محمدحسین، (1374)، تفسیر المیزان، ترجمه از سیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج 14، چاپ پنجم،  قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم. 
29. غزالی، امام محمد،(1352)، احیاء علوم الدین،ترجمه حسین خدیوجم،تهران: نشر بنیاد فرهنگ.
30. قریشی، سیدعلی‌اکبر، (1371)، قاموس قرآن، جلد سوم، چاپ ششم، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
31. قیصری رومی، محمدداوود، (1375)، شرح فصوص الحکم، به کوشش سیدجلال‌الدین آشتیانی، چاپ اول، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
32. کاشانی، عبدالرزاق، (1372)، شرح منازل السائرین، عفیف‌الدین قلمستانی، قم: نشر بیدار.
33. مطهری، مرتضی، (1379ش)، مجموعه آثار، جلد 2، انتشارات صدرا. 
34. ملکشاهی، حسن، (1375ش)، شرح اشارات و تنبیهات، جلد اول، چاپ سوم، تهران: انتشارات سروش.
35. میرداماد (استرآبادی)، میرمحمدباقر، (1380)، جذوات و مواقیت، به تصحیح و تحقیق علی اوجبی، تهران: میراث مکتوب. 
36. Katz, Steven, (ed.)(1978), Mysticisem and Philosophical Analysis, London: Sheldon Press.