طهارت از منظر عارفان مسلمان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

2 دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

در شریعت اسلام، طهارت به دو بخش ظاهر و باطن تقسیم شده است. در دانش عرفان نیز که طریقت و حقیقت دین را دربرگرفته است، این دو وجه از اهمیت ویژه­ای برخوردار است؛ هرچند بر وجه باطنی آن تأکید بیشتری شده است. در نزد عارفان مسلمان، طهارت ظاهری مقدمه‌ی طهارت باطنی است. طهارت نیز شرط دریافت فیوضات الاهی است که موجب رهایی انسان از وابستگی به کثرات و سبب نزدیکی او به افق وحدت، در عالم درون و برون می­شود. از آن‌جا که خطر جدی ناپاکی، انسان معاصر را تهدید می­کند و در نتیجه مانع بهره‌مندی او از فیوضات الاهی می­شود، تبیین راه­های عملی بازگشت به پاکی و سلامت انسان و جامعه، در اوج بحران اخلاق و معنویت جهان امروز، از اهمیت خاصی برخوردار است. در این پژوهش سعی شده است تا پاکی و پیراستگی تعریف شود و وجوه ظاهری و باطنی و مراتب آن و همچنین شیوه­های دستیابی به آن، از منظر بزرگان معرفت بررسی شود.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم، ترجمه‌ی سیدمحمدرضا صفوی، (1390)، قم: معارف.
۲ـ آملی، سیدحیدر، (۱۳۷۵)، نص النصوص در شرح فصوص الحکم محی‌الدین عربی، ترجمه‌ی محمدرضا جوزی، تهران: روزنه.
۳ـ ابن‌بابویه (صدوق)‏، محمدبن‌علی، (۱۳۷۸ق‏)، عیون أخبار الرضا، جلد ۲، تهران: جهان‏.
4ـ ابن‌عربی، محی‌الدین، (بی‌تا)، الفتوحات المکیة، جلد ۱، بیروت: دار صادر.
5ـ ـــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، تنزل الاملاک فی حرکات الافلاک الموسوم بالتنزلات الموصلیة فی اسرار الطهارات و الصلوات و الایام الاصلیة، تقدیم یوحنا الحبیب صادر، تحقیق و شرح نواف الجراح، بیروت: دار صادر.
6ـ ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، (1414)، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
7ـ احسائی، ابن ابی‌جمهور، (1405)، عوالی اللآلی، جلد ۱، قم: سیدالشهدا.
8ـ احمدبن‌الهروى‏، محمد شریف نظام‌الدین، (‌1363‏)، انواریه (ترجمه و شرح حکمة الاشراق سهروردى)، چاپ ۲‏، تهران: امیرکبیر.
9‏ـ موسوی خمینی، سید روح‌الله، (1373)، آداب الصلوة، چاپ ۴، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
۱۰ـ ـــــــــــــــ، (۱۳۷۸)، سر الصلوة، معراج السالکین، صلوة العارفین، چاپ ۱۲، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر امام‌خمینی.
11ـ امام‌صادق(ع)، (1400)، مصباح الشریعة، بیروت: الأعلمی.
۱۲ـ انصاری، ابواسماعیل عبدالله، (۱۴۱۷)، منازل السائرین الی الحق المبین، به تصحیح محمد خواجوى، تهران: دار العلم.
13ـ جرجانی، علی‌بن‌محمد، (1370)، کتاب التعریفات، چاپ ۴، تهران: ناصرخسرو.
۱۴ـ حر عاملی، محمدبن‌حسن، (1409)، وسائل الشیعة، جلد ۱۷، قم: آل البیت.
15ـ حلی، حسن‌بن‌یوسف، (1409)، الالفین، چاپ ۲، قم: هجرت.
۱۶ـ خوارزمى، تاج‌الدین حسین‌بن‌حسن، (۱۳۶۸)، شرح فصوص الحکم، مقدمه‌ی نجیب مایل هروی، جلد ۱، چاپ ۲، تهران: مولى.
۱۷ـ سبزواری، ملاهادی، (نسخه‌ی خطی)، اسرار الصلوة، تهران: کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی.
۱۸ـ سجادی، سیدجعفر، (۱۳۷۳)، فرهنگ معارف اسلامی، چاپ ۳، تهران: دانشگاه تهران.
19ـ صدرالدین شیرازی، محمد‌بن‌ابراهیم، (1366)، تفسیر القرآن الکریم، جلد ۷، به تحقیق محمد خواجوی، چاپ ۲، قم: بیدار.
۲۰ـ فناری، حمزه، (۱۳۸۲)، مصباح الانس یا پیوند استدلال و شهود در کشف اسرار وجود، مقدمه و ترجمه از محمد خواجوی، چاپ ۲، تهران: مولی.
۲۱ـ کاشانی، کمال‌الدین عبدالرزاق، (۱۳۷۶)، اصطلاحات صوفیه، ترجمه‌ی محمدعلی مودود لاری، به کوشش گل‌بابا سعیدی، تهران: حوزه‌ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
۲۲ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۷)، شرح اصطلاحات صوفیه، ترجمه‌ی محمد خواجوی، چاپ ۳، تهران: مولی.
23ـ کاشانی، محمود‌بن‌علی عزالدین، (1387)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه در تصوف اسلامی، تصحیح و مقدمه و تعلیقات از جلال‌الدین همایی، چاپ ۸، تهران: هما.
24ـ عسکری، ابوهلال، (1412)، الفروق اللغویة، تنظیم از شیخ بیت‌الله بیات، قم: جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
25ـ غزالی، ابوحامد، (بی‌تا)، احیاء علوم‌الدین، بیروت: دار الکتاب العربی.
۲۶ـ فیض کاشانى، ملامحسن، (۱۴۲۹)، رسائل فیض کاشانى‌، جلد اول، رسالاهی پنجم، به تصحیح بهراد جعفرى‌، تهران: مدرسه‌ی عالى شهید مطهرى‌.
27ـ قاضی سعید قمی، محمد‌بن‌محمد مفید، (1415)، شرح توحید الصدوق، تصحیح و تعلیق از دکتر نجف‌قلی حبیبی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
28ـ ــــــــــــــــ، (1339)، اسرار العبادات و حقیقه الصلاة، تحقیقات و حواشی و مقدمه از محمدباقر سبزواری، تهران: دانشگاه تهران.
29ـ مجلسی، محمدباقر، (1404)، بحار الانوار، جلد ۹ - ۷۴، بیروت: الوفاء.
۳۰ـ مطهری، مرتضی، (بی‌تا)، آشنایی با علوم اسلامی (کلام و عرفان)، قم: صدرا.
31ـ ملوح، عبدالرحمن‌بن‌محمد و صالح بن عبدالله بن محمد، (بی‌تا)، موسوعة نضرة النعیم فی مکارم اخلاق الرسول الکریم(ص)، جلد7، جدة: دار الوسیلة.
۳۲ـ میبدی، رشیدالدین، (۱۳۷۱)، کشف الاسرار و عدة الابرار، به تحقیق علی‌اصغر حکمت، چاپ ۵، تهران: امیرکبیر.
33ـ نجم‌الدین کبرا، احمدبن‌عمر، (1384)، الاصول العشرة، چاپ ۲، تهران: مولی.
34ـ نراقی، ملااحمد، (1371)، معراج السعادة، چاپ ۵، قم: هجرت.
35ـ نراقی، ملا محمدمهدی، (1377)، ترجمه‌ی جامع السعادات (علم اخلاق اسلامی)، ترجمه‌ی سید جلال‌الدین مجتبوی، جلد3، چاپ ۴، تهران: حکمت.
36ـ واسطی زبیدی، سیدمرتضی حسینی، (1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، بیروت: دار الفکر.