نوآوری‌های ابن سینا در مسأله‌ی علیت

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد فلسفه و کلام اسلامی

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا

3 کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی و ابواب جمعی اداره کل آموزش و پرورش استان فارس

چکیده

 در دسته‌بندی مسایل فلسفی از حیث اهمیّت و قدمت، مبحث «علیّت» (علّت و معلول) در رتبه‌ی نخست جای دارد. هر چند آثار مکتوب فلسفی نشان می‌دهد که این مسأله محصول تلاش فکری فیلسوفان یونان و به خصوص «ارسطو» است، لیکن طرح این پرسش اهمیّت دارد که فیلسوف بزرگی مانند «ابن‌سینا» در تبیین و توسعه‌ی مباحث این مسأله چه نقشی دارد؟
با وجود این که ابن‌سینا بارها مقام علمی ارسطو را ستوده است، مع‌الوصف به هیچ‌وجه نمی‌توان او را فقط مفسّر فلسفه‌ی ارسطو دانست و ابتکارات فلسفی او را انکار نمود.
ابن‌سینا که در بسیاری مسایل فلسفی ـ هم از لحاظ محتوا و هم صورت‌بندی ـ خلّاقیّت شگرفی داشته است، به خصوص در مبحث «علیّت» نبوغ خویش را متجلّی ساخته و در اموری نظیر «تعریف علیّت»، «انقسامات» و «حیثیّات مختلف علّت» و«احکام علّت و معلول»، از جهت محتوا و تبیین و تقریر و صورت‌بندی مطالب، نوآوری‌های مهمّی از خود به جای گذاشته است.

کلیدواژه‌ها


1. ابن‌سینا، (1385)، اشارات و تنبیهات، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، جلد اوّل، (طبیعیّات، الهیّات، عرفان)، چاپ پنجم، تهران: سروش.
2. ـــــ، (1388)، الحدود (تعریفات)، ترجمه‌ی مجید دستیاری (ضمیمه‌ی کتاب ترجمه‌ی هفده رساله)، قم: نشر إشراق.
3. ـــــ، (1379)، النّجاه من‌الغرق فی بحر‌الضّلالات، با ویرایش و دیباچه‌ی محمّدتقی دانش پژوه، چاپ دوّم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
4. ـــــ، (1388)، الاهیّات از کتاب شفاء، ویرایش و ترجمه‌ی ابراهیم دادجو، تهران: انتشارات امیر کبیر.
5. ـــــ، (1383)، دانشنامه‌ی علایی، (منطق، الاهی، طبیعی)، با مقدّمه و حواشی دکتر محمّد معین و سید محمّد مشکوه، چاپ دوّم، همدان و تهران: دانشگاه همدان و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تهران.
6. ـــــ، (1980م)، عیون‌الحکمه، تصحیح عبدالرّحمن بدوی، چاپ دوّم، بیروت: وکاله‌المطبوعات دارالقلم.
7. ـــــ، (1388)، مبدأ و معاد، ترجمه‌ی محمود شهابی خراسانی (ضمیمه‌ی کتاب ترجمه‌ی هفده رساله‌ی ابن‌سینا)، گرد‌آورنده سیدمحمود طاهری، قم: نشر اشراق.
8. ارسطو، (1378)، ارغنون (منطق اُرگانون)، ترجمه‌ی میرشمس‌الدّین ادیب سلطانی، تهران: مؤسّسه‌ی انتشارات نگاه.
9. ــــــ، (1385)، سماع طبیعی (فیزیک)، ترجمه‌ی محمّد حسن لطفی تبریزی، چاپ دوّم، تهران: انتشارات طرح نو.
10. ـــــ، (1389)، متافیزیک (مابعدالطّبیعه)، ترجمه‌ی شرف‌الدّین خراسانی، چاپ پنجم، تهران: حکمت.
11. استیس، والترترنس، (1386)، تاریخ انتقادی فلسفه‌ی یونان، ترجمه‌ی یوسف شاقول، چاپ دوّم، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
12. افلاطون، (1380)، دوره‌ی کامل آثار افلاطون، ج2، ترجمه‌ی محمدحسن لطفی، چاپ سوّم، تهران: انتشارات خوارزمی.
13. اکریل، جی. اِل، (1380)، ارسطوی فیلسوف، ترجمه‌ی علیرضا آزادی و مقدّمه‌ی غلامرضا اَعوانی، تهران: انتشارات حکمت.
14. بهشتی، احمد، (1387)، هستی و علل آن (شرح نمط چهارم اشارات و تنبیهات)، چاپ دوّم، قم: بوستان کتاب.
15. جانکار، باربارا، (1385)، فلسفه‌ی ارسطو، ترجمه‌ی مهداد ایرانی‌طلب، تهران: انتشارات اطّلاعات.
16. جوادی‌آملی، عبداللّه، (1384)، تبیین براهین اثبات خدا، چاپ چهارم، قم: مرکز نشر اسراء.
17. طباطبایی، محمّدحسین،(1387)، بدایه‌الحکمه، ترجمه‌ی علی شیروانی، چاپ چهاردهم، قم: مؤسّسه‌ی انتشارات دارالعلم.
18. ــــــــــــــــــــ، (1373)، نهایه‌الحکمه، ترجمه‌ی مهدی تدیّن، چاپ دوّم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
19. طوسی، نصیرالدّین، (1383)، شرح‌الإشارات والتّنبیهات، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، دوره‌ی3 جلدی (ج2و3، حکمت)، چاپ دوّم، قم: مؤسّسه‌ی بوستان کتاب.
20. قوام صفری، مهدی، (1387)، نظریه‌ی صورت در فلسفه‌ی ارسطو، چاپ دوّم، تهران: نشر حکمت.
21. مصباح یزدی، محمدتقی، (1388)، آموزش فلسفه، دوره‌ی دوجلدی، جلد2، چاپ نهم، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
22. مطهرّی، مرتضی، (1388)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، دوره‌ی5جلدی، چاپ هفدهم، تهران: انتشارات صدرا.
23. ــــــــــــــ، (1387)، مجموعه آثار(دروس اشارات، الاهیّات نجات و الاهیّات شفا)، ج7، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات صدرا.
24. نوسبام، مارتا، (1389)، ارسطو، ترجمه‌ی عزّت‌اللّه فولادوند، چاپ چهارم، تهران: انتشارات طرح نو.
25. وال، ژان، (1380)، بحث در مابعدالطبیعه، چاپ دوّم، تهران: انتشارات خوارزمی.