دین و دنیا: بررسی نگرش‌های متفاوت ادیان به دنیا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

«دین و دنیا» از مباحث مورد علاقه‌ی متألهان و فلاسفه‌ی‌ دین است و به همین رو با بی‌اعتنایی جامعه‌شناسان دین مواجه بوده است. این مقاله در گام نخست و در راستای مقابله با روی‌کردهای تحویلی1 در مطالعات دین، در صددِ رفع برخی از این بی‌اعتنایی‌های آسیب‌رسان است و تلاش دارد نیاز مبرم جامعه‌شناسی دین به این مباحث را آشکار سازد و جایی را برای آن در فصول مقدماتی مطالعات جامعه‌شناختیِ دین باز نماید. این تلاش هم‌چنین برای نیل به درک صائب و روشن‌تری از مفهوم عرفی شدن، که انطباق بیش‌تری با بنیان‌‌های آموزه‌ای اسلام و شرایط اجتماعی ایران داشته باشد، انجام شده است.
مقاله در صدد است در این بازبینی،‌ بر چند حقیقت بدیهی و در عین حال، اذعان‌نشده درباره‌ی‌ دین ‌تصریح نماید که تأثیراتی دگرگون‌کننده بر نظریات عرفی شدن دارند.
گام سوم پس از تأکید بر اهمیت دنیا برای ادیان، با مقایسه‌ا‌ی‌ میان تلقی ادیان از دنیا برداشته شده است و با این فرض که عقاید و تعالیم دینی، تأثیرات تعیُّن‌بخشی بر زیست اجتماعی پیروان خواهند داشت، آن را در برخی از فرازهای اساسی‌تر،‌ همانند «رستگاری»، «‌الاهیات اقناعی» و «تنش‌های با دنیا» با تفصیل بیش‌تری دنبال نموده است و در خاتمه، تأثیرات آن را در اصلاح برخی روی‌کردهای غالب بر نگرش جامعه‌شناختی دین نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


1. پارسونز، تالکوت‌، (1379)، «ساخت‌های‌ منطقی‌ جامعه‌شناسی‌ ماکس‌ وبر»، در: عقلانیت‌ و آزادی،‌ ترجمه‌ی‌ یدالله‌ موقن، تهران: هرمس‌.
2. پالس، دانیل، (1382)، هفت نظریه در باب دین، ترجمه‌ی محمد عزیز بختیاری، قم. مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
3. بازرگان‌، مهدی، (1377)، آخرت‌ و خدا، هدف‌ بعثت‌ انبیا، تهران: رسا.
4. براون‌، کالین، (1375)، فلسفه‌ و ایمان‌ مسیحی‌، ترجمه‌ی‌ طاطه‌وس‌ میکائلیان، تهران: علمی‌ و فرهنگی‌.
5. ترنر، برایان، (1379)، ماکس‌ وبر و اسلام،‌ ترجمه‌ی‌ سعید وصالی، تهران‌: مرکز.
6. تسوایک‌، اشتفان، (1376)، کالون‌ و قیام‌ کاستلیون‌، ترجمه‌ی‌ عبدالله‌ توکل، تهران: مرکز.
7. جوادی آملی، عبدالله، (1385)، دین‌شناسی، قم: اسراء.
8. سارتر، ژان پل، (1344)، اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، ترجمه‌ی مصطفی رحیمی، تهران: نیلوفر.
9. سروش‌، عبدالکریم، (1376)، مدارا و مدیریت، تهران: صراط.
10. شجاعی‌زند، علی‌رضا، (1380)، دین‌، جامعه‌ و عرفی شدن‌: جستارهایی‌ در جامعه‌شناسی‌ دین، تهران‌: مرکز.
11. ـــــــــــــــــــ ، (1381)، عرفی شدن‌ در تجربه‌ی‌ مسیحی‌ و اسلامی،‌ تهران‌: مرکز بازشناسی‌ اسلام‌ و ایران‌.
12. ـــــــــــــــــــ ، (1386)، «مرور و تکمله‌ای بر مباحث عرفی شدن»، مجله‌ی جامعه‌شناسی ایران، د: 8، ش: 4 زمستان.
13. ـــــــــــــــــــ ، (1388)، جامعه‌شناسی دین، ج: 1، تهران:  نشر نی.
14. ــــــــــــــــــ، (1388)، «هم‌آوایی ادیان در مصاف با فرایندهای دگرگون‌ساز»، فصلنامه‌ی راهبرد فرهنگ، س: 2، ش: 6، تابستان.
15. طباطبایی ‌(علامه‌)، محمدحسین‌، (1397ق)، بررسی‌های اسلامی، ج: 2، به کوشش هادی خسروشاهی، قم‌: مرکز بررسی‌های اسلامی و انتشارات هجرت.
16. کانت، ایمانوئل، (1380)، درس‌های فلسفه‌ی اخلاق، ترجمه‌ی منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: نقش و نگار.
17. کیوپیت‌، دان، 1376، دریای‌ ایمان‌، ترجمه‌ی‌ حسن‌ کامشاد، تهران‌: طرح ‌نو.
18. مصباح‌ یزدی‌، محمدتقی‌، (1367)، آموزش عقاید، تهران: چاپ و نشر بین‌ الملل.
19. مطهری‌، مرتضی‌، (1357)، عدل‌ الاهی،‌ تهران: صدرا.
20. ــــــــــــــ ، (1361)، بیست‌ گفتار،  قم‌: دفتر انتشارات‌ اسلامی‌.
21. ـــــــــــــ ، (1362)، مقدمه‌ای‌ بر جهان‌بینی‌ اسلامی‌، مجلدات‌ 1 – 7، قم: دفتر انتشارات‌ اسلامی‌.
22. وبر، ماکس‌، (1371)، اخلاق‌ پروتستان‌ و روح‌ سرمایه‌داری،‌ ترجمه‌ی‌ عبدالمعبود انصاری‌، تهران‌: سمت.
23. ــــــــــ ، (1382)، دین‌، قدرت‌، جامعه،‌ ترجمه‌ی‌ احمد تدین‌، تهران‌: هرمس‌.
24. یاسپرس‌، کارل‌، (1373)، مسیح‌، ترجمه‌ی‌ احمد سمیعی‌، تهران: خوارزمی‌.
25. Bellah. Robert, (1964), "Religious Evolution" in: American Sociological Review, 29: 358-74.
26. Bibby, Reginald W. & Merlin B. Brinkerhoff, (1974), “Sources of Religious Involvement: Issues for Future Empirical Investigation”, Journal of Review of Religious Research, Vol. 15: no. 2, p. 71-79.
27. Roberts, Kaith A., (1990), Religion in Sociological Perspective, California: Wadsworth.
28. Robertson, Roland. (ed.), (1969), Sociology of Religion, England: Penguin.
29. Stark, Rodney, (1977), “Must all Religion be Supernatural?” in: Bryan Wilson (ed.), (1977), The Social Impact of New Religions, New York: Rose of Sharon Press. (P. 59-177).
30. Stark, Rodney. & William Sims Bainbridge, (1980), “Towards a Theory of Religion: Religion Commitment”. Journal for the Scientific Study of Religion, 19(2): 114-128.
31. Turner, Bryan. S., (1983), Religion & Social Theory: A Materialist Perspective, Humanities Press.
32.____________ . S., (1991), Religion & Social Theory,London: Sage.
33. Weber, Max, (1904 org.1958), The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism Trans. T. Parsons. New York: Scribner.
33. __________ , (1922 org.1963), The Sociology of Religion, trans. Ephraim Fischoff, Boston: Beacon Press.
34.__________ , (1915 org.1991), “The Social Psychology of the World Religions”, in: H. H. Gerth and C. Wrigh Mills (eds.) From Weber: Essays in Sociology, London: Routledge, (p. 267-301).
35. Woodhead, Linda & Paul Heelas, (2000), Religion in Modern Times, Oxford: Blackwell.