شرط علّی معرفت و قضایای حقیقیه و خارجیه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 دانشجوی دوره دکتری دانشگاه تهران

چکیده

 در پاسخ به مثال­های نقضی «ادموند گتیه» در باب کافی نبودن اجزای سه‌گانه در تعریف سه جزیی معرفت، «آلوین گلدمن»، معرفت­شناس معاصر، جزو چهارمی را به اجزای سه‌گانه‌ی تعریف می‌افزاید که به «شرط علّی معرفت» معروف است. بر مبنای این شرط، باور به یک گزاره باید معلول مستقیم یا نامستقیم محکی خارجی آن گزاره باشد. در این مقاله، از طریق مطالعه‌ی تطبیقی میان تقسیم گزاره‌ی مسوّره به حقیقیه و خارجیه از یک سو و شرط علّی معرفت از سوی دیگر و با تکیه بر تحلیل مختار از قضایای حقیقیه و خارجیه، نظریه‌ی «شرط علّی معرفت» مورد نقد قرار می‌گیرد. این مقاله نشان می‌دهد که نظریه‌ی شرط علّی با هیچ‌یک از دو قسم قضایای حقیقیه و خارجیه سازگار نیست و بر همین اساس، این شرط با مبانی منطق قدیم و جدید در تحلیل گزاره‌های کلی نیز ناسازگار است. در پایان، مقاله می‌کوشد، ضمن معرفی منطق حاکم بر نظریه‌ی شرط علّی معرفت، میزان کارآیی و اثربخشی آن را نیز مورد بررسی و نقد قرار دهد.

کلیدواژه‌ها


1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1362)، وجود رابط و مستقل در فلسفه‌ی اسلامی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
2. ابن سینا، ابوعلی، (1382)،  الإشارات و التنبیهات، در: شرح الإشارات، قم: نشر البلاغه.
3. ــــــــــــــــ ، (1405ق)، الشفاء، المنطق، (4) القیاس، به کوشش طه حسین باشا، قم: منشورات مکتبـه آیـه الله العظمی المرعشی النجفی.
4. ابن الترکـه، صائن الدین علی بن محمد خجندی، (1376)، المناهج فی المنطق، به کوشش ابراهیم دیباجی، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
5. ابهری، اثیرالدین، (1353)، «تنزیل الأفکار»، در: منطق و مباحث الفاظ، به کوشش مهدی محقق و توشی هیکو ایزوتسو، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل کانادا با همکاری دانشگاه تهران.
6. ـــــــــــــــ ، (بی­تا)، کشف الحقائق فی تحریر الدقائق، تصویر نسخه‌ی خطی دار الکتب المصریـه، ش 162، میکروفیلم دانشگاه تهران، ش ف 1345.
7. ارموی، سراج الدین، (بی‌تا)، (الف)، بیان الحق و لسان الصدق، تصویر نسخه‌ی خطی، میکروفیلم کتابخانه‌ی ملک، ش 2843.
8. ــــــــــــــــــ ، (بی­تا)، (ب)، مطالع الأنوار، در ضمن شرح المطالع، قم: انتشارات کتبی نجفی.
9. افلاطون، (1382)، «رساله‌ی تئوتتوس»، در: چهار رساله، ترجمه‌ی محمود صناعی، تهران: هرمس.
10. پویمن، لوئیس پی، (1378)، معرفت­شناسی (مقدمه­ای بر نظریه‌ی شناخت)، ترجمه‌ی رضا محمدزاده، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
11. تفتازانی، سعدالدین، (1412 ق)، تهذیب المنطق، در: الحاشیـه علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسـه النشر الإسلامی التابعـه لجامعـه المدرسین.
12. جرجانی، میرسید شریف، (بی‌تا)، الحاشیـه علی تحریر القواعدالمنطقیّـه، دار احیاء الکتب العربیـه، قم: افست انتشارات زاهدی.
13. حائری یزدی، مهدی، (1384)، کاوش‌های عقل نظری، تهران: مؤسسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه‌ی ایران.
14. ــــــــــــــــــــ ،(1385)،  هرم هستی، تهران: مؤسسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه‌ی ایران.
15. حلّی، حسن بن مطهر، (1379)، الأسرار الخفیّـه فی العلوم العقلیّـه، تحقیق مرکز الأبحاث و الدراسات الإسلامیـه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
16. ـــــــــــــــــــــ ، (1381)، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، به تصحیح محسن بیدارفر، قم: انتشارات بیدار.
17. ـــــــــــــــــــــ ، (1412 ق)، القواعد الجلیّـه فی شرح الرسالـه الشمسیّـه، به کوشش فارس حسون تبریزیان، قم: مؤسسه‌ی نشر اسلامی.
18. ـــــــــــــــــــــ ، (1382)، مراصد التدقیق و مقاصد التحقیق، به تصحیح محمد غفوری فرد، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، به راهنمایی عبدالله نورانی، تهران: دانشکده‌ی الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.
19. خونجی، افضل الدین محمد بن نام آور، (بی‌تا)، کشف الأسرار عن غوامض الأفکار، نسخه‌ی خطی دار الکتب المصریـه، ش 162.
20. رازی، فخرالدین بن خطیب، (1400 ق)، شرح عیون الحکمـه، به کوشش احمد حجازی احمدالسقا، مصر: مکتبـه الأنجلو المصریـه.
21. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1381)، منطق الملخّص، مقدمه، تصحیح و تعلیق احد فرامرز قراملکی و آدینه‌ی اصغری نژاد، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
22. رازی، قطب الدین، (بی­تا)، (الف)، شرح المطالع= لوامع الأسرار فی شرح مطالع الأنوار، چاپ سنگی، قم: انتشارات کتبی نجفی.
23. ـــــــــــــــ ، (بی­تا)، (ب)، تحریر القواعد المنطقیّـه، دار احیاء الکتب العربیـه، قم: افست انتشارات زاهدی.
24. سبزواری، ملاهادی، (1369)، شرح المنظومـه، الجزء الأول قسم المنطق المسمیٰ بـ‌«اللئالی المنتظمـه» و شرحها، به تصحیح حسن حسن زاده‌ی آملی، تهران: نشر ناب.
25. ــــــــــــــــــ ، (1369)، شرح غرر الفرائد، به اهتمام مهدی محقق و توشی هیکو ایزوتسو، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
26. شمس، منصور، (1387)، آشنایی با معرفت­شناسی، تهران: انتشارات طرح ­نو.
27. شهابی، محمود، (1361)، رهبر خرد، قسمت منطقیات، تهران: خیام.
28. شهرزوری، شمس الدین محمد، (1381)، رسائل الشجره الإلهیّـه فی علوم الحقائق الربانیّـه، به کوشش نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه‌ی ایران.
29. شیخ زاده‌ی کلنبوی، اسمعیل بن مصطفی، (1347ق)، البرهان، به تصحیح فرج الله زکی الکردی، مصر: مطبعـه السعاده.
30. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، (1378)، التنقیح، مقدمه‌ی احد فرامرز قراملکی، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
31. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1981م)، الحکمـه المتعالیـه فی الأسفار العقلیـه الأربعـه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
32. شیرازی، قطب الدین محمود بن مسعود، (1369)، درّه التّاج لغرّه الدّیباج، به کوشش سید محمد مشکوه، تهران: حکمت.
33. طوسی، نصیرالدین، (1353)، «تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الأفکار»، در: منطق و مباحث الفاظ، به تصحیح مهدی محقق و توشی هیکو ایزوتسو، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه مک­گیل کانادا با همکاری دانشگاه تهران.
34. همو، (1383)، شرح الإشارات= حل معضلات الإشارات، قم: نشرالبلاغه.
35. عباسیان چالشتری، محمدعلی، (1380)، «مسأله‌ی معدومات، وجود ذهنی و قضیه‌ی حقیقیه»، مقالات و بررسی­ها، 34 (دفتر 70)، 223ـ 243.
36. فرامرز قراملکی، احد، (1385)، اصول و فنون پژوهش، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
37. ــــــــــــــــــــ‌ ، (1373)، تحلیل قضایا، پایان نامه‌ی دکتری، به راهنمایی ضیاء موحد، تهران: دانشکده‌ی الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.
38. ــــــــــــــــــــ‌ ، (1385)، روش شناسی مطالعات دینی، مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
39. ــــــــــــــــــــ‌ ، (1381)، منطق، ج 1، تهران: دانشگاه پیام نور.
40. کاتبی قزوینی، نجم الدین دبیران، (بی­تا)، (الف)، جامع الدقائق فی کشف الحقائق، تصویر نسخه‌ی خطی، مجموعه‌ی میکروفیلم دانشگاه تهران، ش 1345ش.
41. ــــــــــــــــــــــــــــــــ‌ ، (بی­تا)، (ب)، الرسالـه الشمسیّـه، ضمیمه‌ی شروح الشمسیّـه، مجموعـه حواشٍ وشروح، بیروت: شرکـه شمس الشروق.
42. کردی، محمد، (1381)، قضایای حقیقیه و خارجیه و  ذهنیه، قم، ناشر: مؤلّف.
43. مرادی افوسی، محمد، (1380)، معرفت­شناسی قضایای حقیقیه و خارجیه، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی دانش و اندیشه‌ی معاصر.
44. مطهری، مرتضی، (1377)، شرح مبسوط منظومه، مجموعه‌ی آثار، ج 9، تهران: انتشارات صدرا.
45. مظفر، محمد رضا، (1383)، المنطق، قم: انتشارات اسماعیلیان.
46. یزدی، ملا عبدالله بن شهاب الدین الحسین، (1412ق)، الحاشیـه علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسـه النشر الإسلامی التابعـه لجامعـه المدرّسین.
47. Gettier, Edmund, (1963), Is Justified True Belief Knowledge?, Analysis, pp. 121- 123.
48. Goldman, Alvin, (1967), "A Causal Theory of Knowing", The Journal of Philosophy, pp. 354- 372.
49. Goodman, Nelson, (1983), Fact, Fiction and Forecast, Harvard, Fourth Edition.
50. Pojman, Louis P., (2000), What Can We Know?, Wadsworthe.