واقع‌گرایی یا ناواقع‌گرایی زبان دینی با تأکید بر آرای د.ز. فیلیپس و راجر تریگ

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد فلسفه‌ی دین دانشگاه تهران

چکیده

نزاع میان واقع‌گرایی و ناواقع‌گرایی در زبان دینی، هنگامی‌ اهمیت می‌یابد که قصد داوریِ معرفتی در باب ارزش معرفتیِ گزاره‌های کلامی، به طور عام، ‌و گزاره‌های ناظر به خدا و اوصاف او، به طور خاص، را داشته باشیم. در این مقاله، با توجه به آغاز این نزاع که در فلسفه‌ی متأخر لودویک ویتگنشتاین است، پس از مروری بر فلسفه‌ی تحلیل زبانی، به تشریح دیدگاه‌های او در فلسفه‌ی متقدّم و متأخر او پرداخته شده است؛ پس از آن، به بررسی دیدگاه‌های فیلسوفان دینی می‌پردازیم که با تأثیر از فلسفه‌ی متأخر ویتگنشتاین، معنای حقیقیِ گزاره‌های دینی را در کاربردی می‌جویند که این باورها، به طور پسینی، در عرف خداباوران در جامعه‌ی دینی دارند (نه لزوماً معنایی پیشینی، ازپیش‌معلوم و فرازبانی). آرای دی. زد فیلیپس را به عنوان اصلی‌ترین نمایند‌ی این دسته از فیلسوفان که مشهور به ناواقع‌گرایان‌اند، در مقابلِ آرای راجرتریگ به عنوان نمایند‌ی اصلی واقع‌ گرایان قرار داده‌‌ایم.

کلیدواژه‌ها


۱. احمدی، محمدامین، (1385)، انتظار بشر از دین، قم: انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ دوم.
۲. استیور، دان، (1384)، فلسفه‌ی زبان دینی، ترجمه‌ی ابوالفضل ساجدی، قم: نشر ادیان.
۳. اکبری، رضا، (1386)، ایمان‌گروی، قم: انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ دوم.
۴. اورام، استرول، (1383)، فلسفه‌ی تحلیلی در قرن بیستم، ترجمه‌ی فریدون فاطمی، تهران: نشر مرکز.
۵. باربور، ایان، (1388)، علم و دین، ترجمه‌ی بهاء الدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ هشتم.
۶. پترسون، مایکل و دیگران، (1387)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه‌ی احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: انتشارات طرح نو، چاپ پنجم.
۷. تالیافِرو، چارلز، (1382)، فلسفه‌ی دین در قرن بیستم، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
۸. تریگ، راجر، (1384)، فهم علم اجتماعی، ترجمه‌ی شهناز مسمی‌پرست، تهران: نشر نی.
۹. ـــــــــــ ، (1385)، عقلانیت و دین، ترجمه‌ی‌ حسن قنبری، قم: انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
۱۰. توکلی، غلامحسین، (1380)، «الهیات سلبی»، فصلنامه‌ی نامه‌ی حکمت، شماره‌ی 9.
۱۱. دانلان، ک. س، (1386)، «فلسفه‌ی تحلیلی و فلسفه‌ی زبان»، ترجمه‌ی شاپور اعتماد و مراد فرهادپور،  نشریه‌ی ارغنون، شماره‌ی 7 و 8.
۱۲. دباغ، سروش، (1386)، سکوت و معنا، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی صراط.
۱۳. دلانتی، گرارد، (1384)، علم اجتماعی، ترجمه‌ی محمدعزیز بختیاری، مؤسسه‌ی فرهنگی دانش و اندیشه‌ی معاصر.
۱۴. زندیه، عطیه، (1386)، دین و باور دینی در اندیشه‌ی ویتگنشتاین، تهران: نشر نگاه معاصر.
۱۵. سرل، جان، آر، (1380) «فلسفه‌ی تحلیلی»، منتشرشده در کتاب نگرش‌های نوین در فلسفه، ترجمه‌ی محمد سعیدی‌مهر، قم: مؤسسه‌‌ی فرهنگی طه.
۱۶. عبدالهی، محمدعلی، (1385)، «مقدمه بر کتاب افعال گفتاری»، نوشته‌ی جان. آر. سرل، قم: انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
۱۷. علی‌زمانی، امیرعباس، (1387)، سخن گفتن از خدا، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی، چاپ دوم.
۱۸. فیلیپس، دی. زد، (1382)، «دین در آینه‌ی ویتگنشتاین»، ترجمه‌ی مصطفی ملکیان، فصلنامه‌‌ی هفت آسمان، شماره‌ی 18.
۱۹. مهدوی‌نژاد، محمدحسین، (1384) «ویتگنشتاین: معنا، کاربرد و باور دینی»، فصلنامه‌ی نامه حکمت، شماره‌ی 5.
۲۰. ویتگنشتاین، لودویک، (1379)، درباره‌ی یقین، ترجمه‌ی مالک حسینی، تهران: انتشارات هرمس.
۲۱. ویتگنشتاین، لودویک، (1386)، رساله‌ی منطقی -  فلسفی، ترجمه‌ی میرشمس‌ الدین ادیب سلطانی، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم.
۲۲. ویتگنشتاین، لودویک، (1380)، پژوهش‌های فلسفی، ترجمه‌ی فریدون فاطمی، تهران: نشر مرکز.
۲۳. ویتگنشتاین، لودویک، (1384)، برگه‌ها، ترجمه‌ی مالک حسینی، تهران: انتشارات هرمس.
۲۴. هادسون، ویلیام دانالد، (1378)، لودویک ویتگنشتاین: ربط فلسفه‌ی او به باور دینی، ترجمه‌ی مصطفی ملکیان، تهران: انتشارات گرّوس.
۲۵. هیک، جان، (1381)، فلسفه‌ی دین، ترجمه‌ی بهزاد سالکی، تهران: انتشارات بین المللی الهدی، چاپ سوم.
26. Braithwaite, R., (1955), An Empricist's View of the Nature of Religious Belief, Cambridge: Cambridge University Press.
27 .Hick, John, (1989), An Interpretation of Religion, United Kingdom: Yale university Press.
28. ________ , (1993), "Religious realism and non-realism: Defining the Issue", published in: Runzo Joseph, (1993), Is God Real? New York: St. Martin's Press.
29. Nielsen, kai, (1967), "Wittgenstein Fideism",Philosophy, 42, pp191-209.
30. Peacocke, A., (1993), Theory for a Scientific Age, 2nd edn, London: SCM Press.
31. Philips, D. Z., (1970), Faith and Philosophical Inquiry, London: R & K.P.
32. _______ , (1981), The Concept of Prayer, Oxford: Basil Blackwell.
33. ______ , (1983), Primitive Reaction and the Reactions of Preimitives, Marett lecture, Oxford: Exetere College.
34. _________ , (1993), Wittgenstein and Religion, London: Macmilan.
35. Trigg, Rogr, (1973), Reason and Commitment, Cambridge: Cambridge University Press.