جایگاه نور در حکمت اشراق

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه تهران

چکیده

زبان فلسفی شیخ اشراق، زبان نمادها و استعاره‌های اشراقی است. در این میان واژه‌ی نور از ویژگی خاصی برخوردار است. نور و واژه‌ی مقابل آن ظلمت، با ظرفیت معنایی زیاد خود بسیاری از معانی ناظر به خارج و اعتبارات مربوط به آن در فلسفه‌ی رسمی (مشایی) را در خود جای داده است؛ معانی وجود، شیئیت، حقیقت و واقعیت در نور و معانی عدم، امکان، ماهیت و اعراض در ظلمت قابل اندراجند، اما آن‌چه در این‌جا مهم است دو مسأله است، اول این‌که با توجه به دیدگاه مشهور سهروردی که وجود را از اعتبارات ذهن دانسته آیا مراد او از نور یک معنای اعتباری (یعنی ساخته‌ی ذهن) است؟ و به همین ترتیب در معنای ظلمت نیز این سؤال تکرار می‌شود؛ دوم این‌که آیا نور تنها استعاره‌ای ناظر به معنای واقعیات خارجی است یا در مورد فاعل شناسا و جریان شناسایی (یعنی علم) هم به کار رفته است؟
این مقاله ضمن بررسی معانی و کاربردهای نور به این دو مسأله پاسخ گفته است: در پاسخ سؤال نخست این مطلب مورد بحث قرار می‌گیرد که نور نزد سهروردی ظهور واقعیت است و نه تصور یا مفهوم واقعیت. و پاسخ سؤال دوم این است که نور با دو لحاظ هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی مورد توجه سهروردی بوده و به همین دلیل شناخت (یعنی علم) و فاعل شناسا (یعنی نفس آدمی) هم با همان نور تعریف می‌شوند.

کلیدواژه‌ها


1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1379)، شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، چاپ پنجم، تهران: حکمت.
2. ابن سینا، ابوعلی، (بی‌تا)، الشفاء، الالهیات، تصحیح دکتر ابراهیم مدکور، مصر.
3. بلاکهام، هـ.ج، (1387)، شش متفکر اگزیستانسیالیسم، چاپ ششم، ترجمه‌ی محسن حکیمی، تهران: مرکز.
4. دشتکی شیرازی، غیاث‌‌الدین منصور، (1382)، شرح هیاکل ‌النور، تحقیق علی اوجبی، تهران: میراث مکتوب.
5. دیباجی، سیدمحمدعلی، (1386)، «فاعلیت الاهی از دیدگاه سهروردی»، فصلنامه اندیشه‌ی دینی دانشگاه شیراز، شماره 24، صص: 3 - 24.
6. سهروردی، شهاب‌الدین (شیخ اشراق)، (1373)، حکمت الاشراق، در مجموعه مصنفات، ج: 2، به تصحیح هانری کربن، تهران: پژوهشگاه.
7. سهروردی، شهاب‌الدین (شیخ‌ اشراق)، (1373)، المشارع و المطارحات، در مجموعه‌ مصنفات، ج: 1، به تصحیح هانری کربن، تهران: پژوهشگاه.
8. سهروردی، شهاب‌الدین (شیخ اشراق)، (1382)، هیاکل ‌النور، تحقیق علی اوجبی، تهران: میراث مکتوب.
9. شهرزوری، شمس‌الدین محمد، (1380)، شرح حکمت الاشراق، تصحیح دکتر حسین ضیایی، تهران: پژوهشگاه.
10. شیرازی، صدرالدین محمد (ملاصدرا)، (بی‌تا)، تعلیقات بر حکمت الاشراق، (چاپ سنگی)، قم: بیدار.
11. شیرازی، قطب‌الدین، (بی‌تا)، شرح حکمت الاشراق، (چاپ سنگی)، قم: بیدار.
12. فارابی، ابونصر، (1361)، آراء اهل المدینه الفاضله، ترجمه‌ی دکتر سیدجعفر سجادی، تهران: طهوری.
13. فارابی، ابونصر، (1387)، الدعاوی القلبیه، ترجمه‌ی دکتر سعید رحیمیان، تهران: علمی و فرهنگی.
14. هایدگر، مارتین، (1373)، مابعدالطبیعه چیست، محمدجواد صافیان، تهران: نشر پرسش.
15. یثربی، سیدیحیی، (1358)، حکمت اشراق سهروردی، قم: بوستان کتاب.
16. Cooper, John, (1998), "Al Suhrawardi", Rutledge Encyclopedia of Philosophy, General Editor: Edward Graig, UK: Churchill College University of Cambridge.
17. Hairi Yazdi, Mehdi, (1982), Knowledge by Presence, Tehran: Cultural Studies and Research Institute.