فرایند وحی و معجزه در نفس شناسی ابن سینا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری فلسفه مرکز تربیت مدرس دانشگاه قم

چکیده

بنیادین بودن تبیین ابن سینا به‌منزله‌ی مبنایی‌ترین رهیافت فلسفی به فرایند وحی، که بیش‌ترین بازخوردها و تأثیرات را در سایر متفکران بعد از خود تا به امروز داشته است، ضرورت نگارش مقاله‌ی حاضر به حساب می‌آید. ابن سینا بیان می‌دارد که نفس ناطقه وجه امتیاز انسان از سایر موجودات است. نفس ناطقه وی را بر درک کلیات و حقایق عقلی توانا می‌سازد، بنابراین هنگامی که مسأله‌ی وحی را به مثابه‌ی نوعی معرفت مد نظر قرار می‌دهد به ناچار می‌بایست تبیین کند که نفس چگونه از طریق قوای خویش به معرفت وحیانی نائل می‌گردد. وی مدعی است وحی صِرف نزول فرشته یا مکالمه‌ی الاهی با پیامبر نیست، بلکه حاصل تکامل و تعالی نفس نبوی به عالم قدسی است، بدین‌سان که نخست قوه‌ی نظری تکامل‌یافته‌ی نفس نبوی است که قادر به اتصال با عقل فعال (روح القدس) و ادراک معانی کلّی می‌شود و سپس قوه‌ی خیال وی از چنین قدرتی برخوردار است که می‌تواند اصول کلّی را با حفظ اصل وجود و سنخیت و تناسب آن، به صورت خیالی و حسی تنزل داده و در نتیجه کلام خدا را بشنود و فرشتگان الاهی را ببیند. مسأله‌ی دیگری که ابن‌سینا در این زمینه به تحلیل آن می‌پردازد معجزه است. معجزه از نظر ابن‌سینا محدود به افعال خارق عادت انبیا نیست. از نظر او، اصل وحی نیز خود نوعی معجزه است، بنابراین معجزه یکی از اجزا و عناصر مبحث نبوت است که قابلیت تحلیل فلسفی دارد.

کلیدواژه‌ها


1. ابن سینا ،  (1371)، المباحثات، قم: بیدار.
2. ـــــــــ ، (1318)، رساله فیض الاهی، ترجمه ضیاء الدین درّی، تهران: کتابخانة مرکزی.
3. ـــــــــ ، (1363)، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل.
4. ـــــــــ ، (1364)، النجاة، تهران: چاپخانه‌ی مرتضوی.
5. ـــــــــ ، (1375)، الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
6. ـــــــــ ، (1379)، التعلیقات، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
7. ـــــــــ ، (1385)، الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق آیة الله حسن زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
8. ـــــــــ ، (1400 ق)، رسائل، قم: بیدار.
9. ـــــــــ ، (1375)، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق آیة الله حسن زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
10. ـــــــــ ، (1375ق)، الشفاء المنطق، البرهان، تحقیق ابوالعلاء عفیفی، قاهره: المطبعة الأمیریه.
11. ـــــــــ ، (1383)، رساله نفس، تصحیح موسی عمید، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
12. ایجی، عضدالدین، (1415 ق)، شرح المواقف، قم: شریف رضی، ج: 8 .
13. حایری یزدی، مهدی، (1379)، «تاریخ علم حضوری»، ترجمه سیدمحسن میری(حسینی)، مجله ذهن، سال اول، شماره 3.
14. حکمت، نصرالله، (1389)، متافیزیک ابن سینا، تهران: نشر الهام.
15. رازی، فخر، (1411 ق)، المباحث المشرقیه، قم: بیدار، ج 2.
16. ری شهری، محمد، (1404 ق)، میزان الحکمه، قم: مکتب الاعلام اسلامی.
17. سجادی، ضیاءالدین، (1382)، حی بن یقظان و سلامان و اَبسال، تهران: سروش.
18. شهرستانی، عبدالکریم (بی تا)، نهایه الاقدام، قاهره: مکتبه المبتنی.
19. علامه حلّی، جمال الدین، (1376)، کشف المراد فی شرح تجدید الاعتقاد، تهران: شکوری.
20. فارابی، (1405ق)، فصوص الحکم، تحقیق محمد حسین آل یاسین، قم: انتشارات بیدار.
21. فارابی، (1991م)، آراء اهل المدینه الفاضله، تعلیق نصری نادر، بیروت: دار المشرق.
22. کربن، هانری، (1387)، ابن سینا و تمثیل عرفانی، مقدمه و ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران: نشر جامی.  
23. محمودی، محمدباقر، (1379)، نهج السعاده فی مستدرک نهج البلاغه، تهران: مؤسسه الطباعه و النشر.
24. ملاصدرا، (1410 ق)، الاسفار الاربعه، بیروت: داراحیاء التراث العربی، ج: 8 .
25. ــــــــــ ، (1356)، المبدأ و المعاد، تصحیح: سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
26. ملایری، موسی، (1384)، تبیین فلسفی وحی، قم: طه.