بررسی صفت علم به ذات حق تعالی از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شیراز

2 کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

در مقاله‌ی حاضر، به بررسی و تحلیلِ نظریاتِ فلوطین و ملاصدرا در بابِ علمِ ذاتِ حق تعالی می‌پردازیم. در نهایت، آنچه به‌اجمال از این بررسی حاصل می‌شود به این قرار است:
فلوطین در مبحث علمِ ذات، به گونه‌ای کاملاً متمایز از ملاصدرا بحث کرده است. او دلیل خاص و روشنی بر وجود علم در ذاتِ اَحد اقامه نمی‌کند، اما او را جاهل نیز نمی‌داند، بلکه به نوعی علمِ حضوری برای او قاﺋل است که بنا بر شیوه‌ی سلبی و تنزیهی، که در تمام نظریات او درباره‌ی اَحد موج می‌زند، به‌وضوح به اثبات آن نمی‌پردازد.
   اما ملاصدرا در بحث علم، شیوه‌ای نو در پیش گرفته است. او بر خلاف فلوطین، بر وجود علم در ذاتِ حق تعالی استدلال می‌کند. البته فلوطین نیز در نهایت بر وجود علمِ حضوری در مرتبه‌ی ذاتِ اَحد (با حفظ جنبه‌ی تنزیه) با ملاصدرا توافق دارد.
 

کلیدواژه‌ها


1. آشتیانی، سید جلال الدین، (1380)، شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا، چاپ چهارم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
2. افلاطون، (1380)، دوره کامل آثار افلاطون (رساله‌ی پارمیندس، تیمائوس)، ترجمه‌ی محمد حسن لطفی، جلد دوم، تهران: انتشارات خوارزمی.
3. ــــــــ ، (1380)، دوره‌ی کامل آثار افلاطون (رساله‌ی جمهوری)، ترجمه‌ی محمد حسن لطفی، جلد دوم، تهران: انتشارات خوارزمی.
4. انتظام، محمد، (1378)، «نوآوری‌های فلسفی صدر المتألهین»، حوزه، شماره شانزدهم، 108 و 50.
 
5. پور طولمی، منیر السادات، (1382)، «مراتب علم حق تعالی از نظر صدر المتألهین»، خردنامه صدرا، شماره سی و سوم، 57 - 67.
6. پورجوادی، نصر الله، (1358)، درآمدی بر فلسفه‌ی فلوطین، تهران: انجمن فلسفه ایران.
7. خالد، غسان، (1983م)، أفلوطین رائد الوحدانیة، لبنان: ناشر عویدات.
8. راد کریشنان، سرو پالی، (1382)، تاریخ فلسفه‌ی شرق و غرب، ترجمه‌ی جواد یوسفیان، جلد دوم، تهران: انتشارت علمی و فرهنگی.
9. رحیمیان، سعید، (1381)، فیض و فاعلیت وجودی از فلوطین تا ملاصدرا، قم: بوستان کتاب قم.
10. ــــــــــــــ ، (1378)، «ویژگی فیض و فاعلیت وجودی در حکمت متعالیه صدر المتألهین»، مجموعه مقالات همایش جهانی حکیم ملاصدرا، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
11. ژیلسون، اتین، (1374)، خدا و فلسفه، ترجمه‌ی شهرام پازوکی، تهران: نشر حقیقت.
12. صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم، (1362)، مبدأ و معاد، ترجمه‌ی احمد حسینی اردکانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
13. ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1378)، الحکمةالمتعالیة فی الأسفار العقلیةالأربعة، جلد دوم، تهران: دار المعارف الاسلامیة.
14. ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1363)، المشاعر، ترجمه‌ی بدیع الملک میرزا عماد الدوله، ناشر افست.
15. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1371)، ترجمه‌ی مفاتیح الغیب، ترجمه‌ی خواجوی، جلد پنجم،تهران: ناشر مولی.
16. ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1360)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
17. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1341)، عرشیه، ترجمه و تصحیح غلامحسین آهنی، اصفهانی: مرکز نشر دانشگاه ادبیات اصفهان.
18. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1990م)، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعة، جلد ششم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
19. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، [بی تا]، الشواهد الربوبیة، ترجمه‌ی جواد مصلح، تهران: نشر سروش.
20. طباطبایی، سید محمد حسین، (1380)، ترجمه و شرح بدایة الحکمة، ترجمه‌ی علی شیروانی، قم: انتشارات تبلیغات اسلامی.
21. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1381)، ترجمه و شرح نهایة الحکمة، ترجمه‌ی علی شیروانی، جلد سوم، قم: بوستان کتاب قم.
22. فلوطین، (1366)، دوره‌ی آثار فلوطین، جلد دوّم، تهران: انتشارات خوارزمی.
23. ــــــــ ، (1413 ق)،  اثولوجیا، ترجمه‌ی عبدالرحمن بدوی، قم: نشر بیدار.
24. ــــــــ ،(1378)،  اثولوجیا، ترجمه‌ی حسن ملکشاهی، تهران: انتشارات سروش.
25. کاپلستون، فردریک، (1375)، تاریخ فلسفه (یونان و روم)، ترجمه‌ی سید جلال الدین مجتبوی، جلد اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی و انتشارات سروش.
26. کربن، هانری، (1381)، مقدمه بر المشاعر، ترجمه‌ی کریم مجتهدی، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
27. گمبرتس، تئودور، (1375)، متفکران یونانی، ترجمه‌ی محمد حسن لطفی، تهران: نشر خوارزمی.
28. گیسلر، نرمن، (1384)، فلسفه‌ی دین، ترجمه‌ی حمیدرضا آیت اللهی، تهران: انتشارات حکمت.
29. ناجی اصفهانی، حامد، (1385)، مجموعه رسائل فلسفی صدر المتألهین (رساله‌ی خلق الاعمال)، تهران: انتشارات حکمت.
30. ورنر، شارل، (1356)، سیر حکمت در یونان، ترجمه‌ی بزرگ نادرزاده، تهران: نشر زوار.