بررسی دلایل وجودشناختی الاهیات سلبی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

2 کارشناس ارشد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

طرفداران الاهیات سلبی در بعد وجودشناختی آن، بر دلایلی چون وحدت و بساطت مطلقه‌ی ذات، نفی تشبیه، حد و ماهیت نداشتن ذات خدای متعال، عدم تعین و تناهی او تأکید می­کنند. این دلایل بر مبنای الاهیات ایجابی، با نقدهایی چون عدم تنافی صفات با وحدت و بساطت ذات، عدم تنافی توصیف با تنزیه، عدم تلازم میان صفت داشتن و حد داشتن، تعارض ذات مطلق و بی‌تعین با خدای ادیان و خلط میان معرفت اجمالی و تفصیلی مواجه است. در بررسی نقدها، می‌توان گفت اکثر آن‌ها بر بعد عرفانی الاهیات سلبی وارد نیست و عموماً منتقدان بدون برداشتی جامع از این روی‌کرد، به نقد و بررسی آن پرداخته­اند.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.
  2. آشتیانی، سید جلال­الدین، (1344)، شرح مقدمه‌ی قیصری بر فصوص الحکم، با مقدمه‌ی فرانسوی و انگلیسی هانری کربن و سید حسین نصر، مشهد: کتاب­فروشی باستان.

3. ـــــــــــــــــــــــ ، (1351)، منتخباتی از آثار حکمای الاهی ایران از عصر میرداماد و میر فندرسکی تا زمان حاضر، ج: 1، قسمت اوّل، تهیه و تحقیق و مقدمه و تعلیق سید جلال­الدین آشتیانی، قسمت دوم از هانری کربن، تهران: انستیتو ایران و فرانسه‌ی پژوهش­‌‌های علمی در ایران.

4. آلستون، پی­یر، (1376)،  دین و چشم­انداز‌‌های نو، ترجمه‌ی غلامحسین توکلی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

5. ابراهیمی دینانی، غلام­حسین، (1379)،  ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران: طرح نو.

6. ابن عربی، محمد بن علی، (1387)، فصوص الحکم، ترجمه و تصحیح: محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.

7. ـــــــــــــــــــــــ ، (1370)،  المسائل، با مقدمه و تصحیح و ترجمه‌ی سید محمد دامادی، تهران: مؤسسه‌ی تحقیقات فرهنگی.

8. ـــــــــــــــــــــــ ، (1977م)،  فتوحات مکّیّه، تحقیق و تقدیم عثمان یحیی، قاهره: المکتبة العربیة.

9. ابن سینا، حسین،(1375)، الاشارات و التنبیهات،  با شرح خواجه‌ی طوسی و قطب­الدین رازی، قم: نشرالبلاغه.

10. ـــــــــــــ ، (1973م)، تعلیقات، تحقیق و تقدیم عبدالرحمان بدوی، قاهره: المکتبة العربیة.

11. ابن میمون، موسی [بی­تا]. دلالة الحائرین، تصحیح و تحقیق حسین آتای، بی­جا: مکتبة الثقافة الدینیة.

12. استیس، والتر ترنس (1361)، عرفان و فلسفه، ترجمه‌ی بهاء الدین خرّمشاهی، تهران: سروش.

13. استیور، دان. آر، (1380)، فلسفه‌ی زبان دینی، ترجمه‌ی حسن نوروزی، تبریز: مؤسسه‌ی تحقیقاتی علوم اسلامی دانشگاه تبریز.

14. اشعری، علی بن اسماعیل، (1389)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، قاهره: مکتبة النهضة المصریة.

15. افلاطون، (1380)، دوره‌ی آثار، ترجمه‌ی محمدحسن لطفی، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.

16. افلوطین، [بی­تا]، دوره‌ی آثار افلوطین، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.

17. ایزوتسو، توشیهیکو (1378)، صوفیسم و تائوئیسم، ترجمه‌ی محمدجواد گوهری، تهران: روزنه.

18. ایلخانی، محمد، (1382)، تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، تهران: سمت.

19. برن، ژان،(1363)، افلاطون،  ترجمه‌ی سید ابوالقاسم پورحسینی، تهران: هما.

20. بریه، امیل، (1382)، «مفهوم خدا در اندیشه و فلسفه‌ی فیلون»، ترجمه‌ی سعید رحیمیان، پژوهش­‌‌های فلسفی-کلامی، ش 15 و 16.

21. پترسون، مایکل و دیگران، (1376)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه‌ی احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.

22. توکلی، غلامحسین، (1386)، «الاهیات سلبی»، نامه‌ی حکمت، ش 9.

23. جامی، نور الدین عبد الرحمان، (1383)،  اشعة اللمعات، تحقیق هادی رستگار مقدم، قم: بوستان کتاب.

24. جوادی آملی، عبدالله، (1372)، تحریر تمهید القواعد (صائن الدین علی بن محمد الترکه)، تهران: انتشارات الزهراء.

25. ـــــــــــــــــــ ، (1368)، شرح حکمت متعالیه‌ی اسفار اربعه، تهران: انتشارات الزهراء.

26. ـــــــــــــــــــ ، (1383)، توحید در قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.

27. حسینی طهرانی، سیدمحمدحسین، (1428)، توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی، تذییلات و محاکمات سیدمحمدحسین طباطبایی و سیدمحمدحسین حسینی طهرانی، مشهد: علامه‌ی طباطبایی.

28. خمینی، سید روح الله، (1384)، مصباح الهدایه الی االخلافة و الولایة، مقدمه‌ی سیدجلال­الدین آشتیانی، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

29. راداکریشنان، سروپالی، (1367)، تاریخ فلسفه‌ی شرق و غرب، ترجمه‌ی جواد یوسفیان، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

30. رازی، فخر الدین محمد،(1407ق)،  المطالب العالیه من العلم الالهی، تحقیق احمد حجازی سقا، بیروت: دار الکتاب العربی.

31. ساجدی، ابوالفضل، (1385)، زبان دین و قرآن، قم: مرکز انتشارات مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

32. سجستانی، ابویعقوب، (1358)، کشف المحجوب، با مقدمه‌ی هانری کربن، تهران: کتاب­خانه‌ی طهوری.

33. شهرستانی، محمد، (1395)،  الملل و النحل، تحقیق محمد سید کیلانی، بیروت: دار المعرفة.

34. شیرازی، صدر الدین محمد، (1423 ق)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

35. ـــــــــــــــــــــــــ ،  (1364)، تفسیر القرآن الکریم، قم: بیدار.

36. ـــــــــــــــــــــــــ ، (1424)، مفاتیح الغیب، با تعلیقات مولی علی النوری، مقدمه‌ی محمد خواجوی، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.

37. ــــــــــــــــــــــــ ، (1388)، شواهد الربوبیة فی مناهج السلوکیة، با حواشی حکیم سبزواری، مقدمه، تصحیح و تعلیق سید جلال ­الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.

38. شیمل، آن­ماری، (1367)، شکوه شمس، با مقدمه‌ی سید جلال ­الدین آشتیانی، ترجمه‌ی حسن لاهوتی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

39. طباطبایی، سید محمدحسین، (1370)، رسائل توحیدی، ترجمه و تحقیق: علی شیروانی هرندی، تهران: انتشارات الزهراء.

40. ـــــــــــــــــــــــــــ ، [بی­تا]. نهایة الحکمه، قم: دار التبلیغ الاسلامی.

41. علیزمانی، امیرعباس، (1386)، سخن گفتن از خدا، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.

42. ــــــــــــــــــــ ، (1383)، علم، عقلانیت و دین، قم: دانشگاه قم.

43. ــــــــــــــــــــ ، (1375)، زبان دین، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

44. قمی، قاضی سعید، (1373)، شرح توحید صدوق، تصحیح و تعلیق نجفقلی حبیبی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

45. ـــــــــــــــ ، (1381)،  اربعینیات لکشف انوار القدسیات، تصحیح و تعلیق نجفقلی حبیبی، تهران: میراث مکتوب.

46. قمی، محمد بن بابویه، [بی­تا].  اعتقادات، ترجمه‌ی سیدمحمدعلی قلعه کهنه، به ضمیمه‌ی حواشی شیخ مفید، مشهد: انتشارات قدس رضوی.

47. قیصری، داود بن­ محمود، (1393)، شرح فصوص الحکم، قم: انتشارات بیدار.

48. کاکایی، قاسم و بحرانی، اشکان، (1388)، «کارکرد‌‌های الاهیاتی سکوت در آثار مولانا»، دو فصلنامه‌ی فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران، دفتر 1.

49. ــــــــــــــــــــــــــ ، (1387)، «مبانی نظری الاهیات سلبی»، نامه‌ی مفید، سال چهاردهم، ش 68.

50. ــــــــــــــــــــــــــ ، (1382)،  وحدت وجود به روایت ابن عربی و اکهارت، تهران: انتشارات هرمس.

51. کاملان، محمدصادق، (1374)، «تشبیه و تنزیه از دیدگاه محیی­الدین»، نامه‌ی مفید، ش 3.

52. کربن، هانری، (1384)، «یزدان­شناسی تنزیهی هم‌چون پادزهری برای نیهیلیسم»، ترجمه‌ی فریدون بدر‌‌ه‌ای، مجموعه‌ی مقالات هانری کربن، جمع­آوری و تدوین محمدامین شاهجویی، زیر نظر شهرام پازوکی، تهران: حقیقت. 

53. مجلسی، محمدباقر، (1403)، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

54. مصباح یزدی، محمدتقی، (1405)، تعلیقة علی نهایة الحکمه، قم: در راه حق.

55. مطهری، مرتضی، (1371)، مجموعه آثار، تهران: انتشارات صدرا.

56. ولفسون، هری اوسترین، (1368)، فلسفه‌ی علم کلام، ترجمه‌ی احمد آرام، تهران: انتشارات الهدی.

57. همدانی، قاضی عبدالجبار، (1972)، فرق و طبقات معتزله،تحقیق و تعلیق دکتر علی سامی النشار و عصام الدین محمد علی، بی­جا: دار المطبوعات الجامعیة.