تأثیرپذیری ساحت عقیدتی از ساحت های غیر عقیدتی با نظر به رابطه ی نفس و بدن از دید غزالی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

یکی از مهم‌ترین مسائلی که پیش روی معرفت‌شناسان قرار دارد این است که آیا دستیابی انسان به معرفتْ تنها از رهگذر قابلیت‌های معرفتی‌اش میسر می‌شود یا حیثیت‌ها و ابعاد گوناگون وجود انسان در ارتباطی وثیق با ساحت معرفتی‌اش، آن را از تأثیرات مثبت و منفی خود متأثر می‌سازند.
این موضوع در مقاله‌ی پیشِ رو با تکیه بر اندیشه و نظام معرفت‌شناسی امام محمد غزالی تحلیل و بررسی شده است. در این تحلیل، روابط گوناگونی که میان ساحت‌های مختلف نفس برقرار می‌شود و تصویری از این روابط که سیر استکمالی انسان اقتضای آن را دارد مورد توجه قرار می‌گیرد و نشان داده می‌شود که این روابط و تأثیراتی که در هر شکلی از آن بر ساحت عقیدتی گذاشته می‌شود، نه فقط تأثیراتی میان ساحت‌های نفس، بلکه تأثیر و تأثراتی میان دو جنبه‌ی اصلی وجودانسان یعنی نفس‌وبدن نیز هست.
بر اساس تأثیر و تأثر متقابلی که غزالی به صورت دوری میان نفس و بدن قائل است، هر فعل بدنی تأثیری در نفس بر جای می‌گذارد که خود آن تأثیر موجب پدید آمدن فعلی می‌شود. از آن‌جا که هر فعلی نشأت‌گرفته از معنایی در درون نفس است، هنگامی که این معنا در قالب فعل تجسم می‌یابد، آن معنا در درون نفس، جلوه‌ی بیشتری پیدا می‌کند و بنابراین بر آگاهی نفس افزوده می‌شود. این فرآیند با کمک تحلیل‌های اخلاقی - معرفتی غزالی در بحث شکل‌گیری فضایل از طریق تکرار افعال مناسب و نیز نقش معرفت‌بخشیِ طاعات، تبیین می‌گردد. 
بدین جهت، باید گفت که تأثیرات ساحت‌های غیر عقیدتی نفس بر ساحت عقیدتی را نمی‌توان بدون توجه به رابطه‌ی نفس و بدن، مورد تحلیل و واکاوی قرار داد.

کلیدواژه‌ها


1. دنیا، سلیمان، (1965)،  الحقیقه فی نظر الغزالی، مصر: دارالمعارف.
2. غزالی، ابوحامد محمد، (1986)،  احیاء علوم‌الدین ، ربع اول، سوم و چهارم، بیروت: دارالفکر، دارالکتب العلمیه.
3. ــــــــــــــــــــــ ، (1381)،  احیاء علوم‌الدین، ترجمه‌ی مؤیدالدین محمد خوارزمی، ج: سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
4. ـــــــــــــــــــــ ، (1996)،  الرسالة اللّدنیه، مجموعه رسائل الامام الغزالی، بیروت: دارالفکر.
5. ـــــــــــــــــــــ ، (1383)، کیمیای سعادت، اول و دوم، به کوشش حسین خدیو جم، چاپ یازدهم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
6. ـــــــــــــــــــــ ، (1975)، معارج القدس فی مدارج معرفة النفس، چاپ دوم، بیروت: دارالآفاق الجدیده.
7. ـــــــــــــــــــــ ، (1964)، میزان‌العمل، تحقیق و مقدمه‌ی دکتر سلیمان دنیا، مصر: دارالمعارف.
8.  Abul Quasem, Mohammad, (1978), The Ethics of Al-Ghazali , A Composite Ethics in Islam, with a foreword by W. Montgomery Watt, New York: Caravan Books, Delmar
9. Hourani, George F. , (1976), “Ghazali on the Ethics of Action”, American Oriental Society, v. 96, Issue 1, pp.69-88
10.  James, William, (1937), The Will to Believe and Other Essays in Popular Philosophy, London, New York, Toronto: Longmans,Green and Co.
11. Klein, Peter D., (1998), “Epistemology”, in Craig, Edward (ed.),  Routledge Encyclopedia of Philosophy, Routledge, London, v. 3, pp. 362-365.
12. Nakamura, Kojiro, (1998), “al-Ghazali, Abu Hamid (1058-1111)”, in Leaman, Oliver (s. ed.),Islamic Philosophy from Craig, Edward, The RoutledgeEncyclopediaof Philosophy (http://www. muslimphilosophy. com/ip/rep.htm(
13. Othman, Ali Issa,(1960(, The Concept of man in Islam, in the Writings of al Ghazali, Cairo.
14. Shammas, Yusuf  Easa, (1958), Al-Ghazali’s the Ascent to the Divine through the Path of Self-Knowledge (Ma’arij al-Quds fi Madarij Ma’rifat al-Nafs) (Being a Psycological Approah to Theology, Translated and Annotated, with an Introduction and Glossary-Index), A Thesis Submitted to the Hartford Seminary Foundation in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor in Philosophy, Hartford, Connecticut, University Microfilms, Inc., Ann Arbor, Michigan
15. Sherif, Mohamed,Ahmed, (1975), Ghazali’s Theory of Virtue, Albany: State University of New York Press,.
16. Umaruddin, M., (reprinted : 1970. First Edition : 1962),  The Ethical Philosophy of Al-Ghazzali, Lahore: Sh. Muhammad Ashraf.
17. Upper, C. R., (1952), “Al-Ghazali’s Thought concerning the Nature of Man and Union with God”, Muslim World, XLII, pp. 23-32 
18. Wainwright, William J., (1995), Reason and the Heart, A Prolegomenon to a Critique of Passional Reason, Ithaca and London: Cornell University Press
19. Westphal, Merold, (1990), “Taking St. Paul Seriously: Sin as an Epistemological Category”, in Chritian Philosophy, ed. By Thomas P. Flint, (Notre Dame, Ind: University of Notre Dame Press), pp. 200-226
20. Yafe, Hava Lazaruth, (1961), “Place of Religious Commandments in the Philosophy of al-Ghazali”, in Muslim World, LI, pp. 173-184
21. Zagzebski, Linda Trikuas, (1996), Virtues of the Mind, An Inquiry into the Nature of Virtue and the Ethical Foundations of Knowledge, Cambridge University Press.