دل سوخته به روایت عقل پخته: مرد برهان در وادی عرفان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد فلسفه دانشگاه تهران

چکیده

نبوغ استثنایی و شخصیت منحصر به فرد و جامعیت علمی ابن سینا در قرن پنجم،  مبین ذو ابعاد بودن وی است. به دلیل برجستگی او در حوزه‌های فلسفه و حکمت و طبابت (پزشکی)، برخی از وجوه دیگر شخصیتش، از جمله عرفان و شهود، مغفول مانده است. بررسی آثار وی در اشارات و تنبیهات، معراج‌نامه و رسائل، در باب نفس و عشق و ...، معرف گرایش عمیق عرفانی اوست و علاوه بر تسلط علمی، نشان‌دهنده‌ی درگیری عملی وی با این حوزه‌ی پر رمز و راز است. در این مقاله، تلاش شده است این بعدِ درسایه‌مانده‌ی ابن سینا واکاوی شده، در حد بضاعت، معرفی گردد. نوشته‌ی پیشِ ‌رو با یک پرسش بنیادی در باب گرایش ابن سینا به عرفان شروع می‌شود و با بررسی دو دیدگاه مخالف و موافق و تقویت نظریه‌ی موافق با استشهاد به نوشته‌های شیخ و ارباب نظر، ادامه می‌یابد و در نهایت، با توجه به آثار به‌جامانده از ابن سینا، به‌ویژه متون متعلق به پایان عمر، درگیری عملی ایشان با عرفان به اثبات می‌رسد.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن
2. نهج البلاغه
3. آشتیانی، سیدجلال‌الدین، (1375)، شرح مقدمه قیصری، قم: انتشارات دفتر تبلیغات حوزه‌ی علمیه.
4. آملی، سید حیدر، (1368)، جامع الاسرار، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
5. ابن سینا، (1375)، الاشارت و التنبیهات، قم: نشر البلاغه. 
6. ـــــــــ، (1376)، الالهیات من کتاب الشفاء، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیه.
7.  ـــــــــ، (1383)، دانشنامه علائی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
8. ــــــــــ، (1360)، رسائل، ترجمه‌ی ضیاءالدین درٌی، تهران: انتشارات مرکزی.
9. ــــــــــ، (1365)، معراج نامه، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
10. ابن قفطی، (1371)، تاریخ الحکماء قفطی، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
11. اصفهانی، صائن الدین ابن ترکه، (1381)، تمهید القواعد، مقدمه و تصحیح استاد جلال‌الدین آشتیانی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات.
12. انصاری، توران، (بی‌تا)، ترجمه و توضیح دو رساله از ابن سینا «رفع اندوه و نگرانی از مرگ» و «حقیقت نماز و فایده‌ی آن»، تهران: چاپ میهن.
13. بیانی، علیقلی، (1385)، منطق عشق عرفانی، تهران: ناشر انتشار.
14. تهرانی، علامه شیخ آقابزرگ، (1403 ه.ق)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت: انتشارات دار الاضواء.
15. جامی، عبدالرحمن، (1336)، نفحات الانس، تهران: انتشارات کتابفروشی محمودی.
16. حائری مازندرانی، علامه ملاصالح، (1362)، حکمت ابوعلی سینا، تهران: انتشارات حسین علمی.
17. حافظ شیرازی، شیخ شمس‌الدین، (1368)، دیوان اشعار، چاپ دوم، تهران: رشیدی.
18. حسینی تهرانی، سید محمدحسین، (1414 ه.ق)، روح مجرد؛ یادنامه سید هاشم حداد، تهران: انتشارات حکمت.
19. دیباجی، سید ابراهیم، (1364)، ابن سینا به روایت اشکوری و اردکانی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
20. رازی، نجم‌الدین، (1363)، مرصاد العباد من المبداء الی المعاد، تهران: انتشارات کتابخانه سنایی.
21. راسل، برتراند، (1373)، تاریخ فلسفه‌ی غرب، ترجمه‌ی نجف دریابندری، تهران: انتشارات آگاه.
22. سبحانی، جعفر، (1386)، منشور عقاید امامیه، قم: انتشارات مؤسسه امام صادق(ع).
23. سعدی شیرازی، مصلح‌الدین، (1365)، کلیات، تهران: امیرکبیر.
24. سهروردی، شیخ شهاب الدین، (1374)، عوارف المعارف، ترجمه‌ی ابومنصور ابن عبد المومن اصفهانی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
25. شریف، میان محمد، (1363)، تاریخ فلسفه در اسلام، ج: 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
26. شوشتری، قاضی سید نورالله، (1375 ه.ق)، مجالس المؤمنین، تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
27. عاملی، شیخ حر، (1366)، جواهر السنیه فی الاحادیث القدسیه، تهران: دهقان.
28. فارابی، ابونصر، (1361)، اندیشه‌های اهل مدینه فاضله، ترجمه‌ی جعفر سجادی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
29. فروزانفر، بدیع الزمان، (1367)، ترجمه رساله قشیریه، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
30. قونوی، صدرالدین، (1381)، تبصرة المبتدی و تذکرة المنتهی، قم: نشر بخشایشی.
31. کاشانی، عزالدین محمود، (1383)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تهران: انتشارات زوار.
32. کبری، نجم‌الدین،(1363)، الاصول العشرة، ترجمه و شرح عبدالغفور لاری، تهران:انتشارات مولا.
33. کربن، هانری، (1373)، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه‌ی جواد طباطبایی، تهران: انتشارات کویر.
34. کریمی زنجانی اصل، محمد، (1385)، عرفان شیعی به روایت سید حیدر آملی، تهران: انتشارات اطلاعات.
35. لاهیجی، عبد الرزاق، (1360)، شرح مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه، تهران: کتابخانه صدوق.
36. مایر، فریتس، (1378)، ابوسعید ابوالخیر حقیقت و افسانه، ترجمه‌ی مهرآفاق بایبوردی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
37. محمد بن منور، (1348)، اسرار التوحید، ترجمه‌ی ذبیح الله صفا، تهران: چاپ امیر کبیر.
38. مرعشی، سید محمود، (1341)، ابن سینا، تهران: سلسله انتشارات نوابغ شرق.
39. ـــــــــــــــ، (1385)، مجموعه آثار جلد 23، تهران: انتشارات صدرا.
40. ملکی تبریزی، میرزا جوادآقا، (1360)، رساله لقاء الله، ترجمه‌ی سید احمد فهری، تهران: انتشارات نهضت زنان ایران.
41. موسوی خوانساری، محمدباقر، (1391 ه. ق)، روضات الجنات، تهران: مکتبة اسماعیلیان.
42. نعمه، شیخ عبدا...، (1367)، فلاسفه شیعه، ترجمه‌ی سید جعفر غضبان، تهران: سازمان انتشارات  و آموزش انقلاب اسلامی.
43. نیشابوری، محمد ابن عطار، (1379)، تذکره الاولیاء، تهران: نشر حدید.
44. همدانی، عین القضات، (1377)، رساله لوایح، تهران: کتابخانه منوچهری.
45. ـــــــــــــــــــــ، (1370)، التمهیدات، تهران: کتابخانه منوچهری.