رابطۀ ساختارهای زبانی با حقایق فلسفی در مکتب نومشّائی رجب علی تبریزی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران و پست دکتری از بنیاد علم ایران، تهران، ایران .

2 دانشیار گروه فلسفه، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

رج ب­علی تبریزی همچون ابن ­سینا بر ارتباط ذهن با عین تأکید فراوانی داشت. او به‌عنوان حکیم نومشّائی که قواعد و ادبیات مشّائی را به‌منظور ارزیابی نظریات جدید معاصران خویش، ارتقا داد؛ قائل به هماهنگی «ساختارهای زبانی مشترک» با مباحث معقول گردید. ازلوازم مهم این نظریه در آموزه­های او، انکار «مفاهیم اعتباری» در فلسفه و حکمت است. پژوهش پیش‌رو می­کوشد تا ضمن توضیح دیدگاه حکیم تبریزی در مسألة استنتاج مبانی هستی­شناختی از گویش زبانی و لازمة مهم آن، به ارزیابی دلایل و اشکالات ناظر به آن‌ها بپردازد. روش به کار رفته در این پژوهش، ترکیبی از تبیین و تحلیل انتقادی است. یافته­های پژوهش بیانگر آن است که دیدگاه تبریزی درباره کاربرد ساختارهای زبانی مشترک، در چارچوب تفکّر او، قابل ابطال نیست و دست­کم به‌عنوان اصل پیشینی در مکتب نومشّائی تبریزی پذیرفتنی است. همچنین، تحلیل قابل توجّه او دربارة معنای نفس‌الامر، بسی حائز اهمیت است؛ ولی حدودوثغور دیدگاه او در نفی مفاهیم اعتباری، قدری ابهام دارد؛ چون تفکیکی میان معقولات ثانی فلسفی با معقولات ثانی منطقی قائل نشده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن­ رشد، محمّد بن احمد (1380ش). تفسیر مابعدالطبیعة. تهران: حکمت.
أحسائی، احمد (1430ق). مباحث الألفاظ (در جوامع الکلم)، ج6. بصره: مطبعة الغدیر.
امینی، جبّار (1398ش). ملّا رجب­علی تبریزی و مکتب فلسفی اصفهان. تهران: مولی.
امینی، جبّار؛ سعیدی­مهر، محمّد (1394ش). اصالت ماهیت و عینیت وجود از دیدگاه ملّارجب­علی تبریزی. حکمت معاصر، 6(3)، 2-18.
پیرزاده، محمّدرفیع (بی­تا). معارف الإلهیة، تهران: کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، نسخة خطّی شمارة 1919.
حکیم تبریزی، رجب­علی (1386ش). الأصل الأصیل (ألاصول الآصفیة). (تصحیح: حسن اکبری بیرق و عزیز جوان­پور هروی). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
حکیم قمی، محمّدسعید (1362ش). کلید بهشت. (مقدّمه و تصحیح: سیدمحمّد مشکات). قم: الزّهراء(س).
زنوزی، ملّاعبداللّه (1381ش). لمعات إلهیة. (تصحیح: سیدجلال­الدین آشتیانی). تهران: مؤسّسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
سهروردی، شهاب‌الدّین (1375ش). حکمة الإشراق (در مجموعه مصنّفات)، ج2. (تصحیح: هانری کربن و سید حسین نصر). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شاملو، ولی‌قلی‌ بن‌ داودقلی (1375ش)‌.  قصص الخاقانی. (تصحیح: حسن سادات ناصری). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1368ش). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. قم: مصطفوی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1381ش). إیقاظ النائمین. (تصحیح: محسن مؤیدی). تهران: مؤسّسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
قاضی ­سعیدقمی، محمّد بن ­مفید (1381ش). الأربعینیات لکشف أنوار القدسیات. (تصحیح و تعلیقات: نجفقلی حبیبی). تهران: میراث مکتوب.
قزوینی، شیخ عبدالنّبی (1404ق). تتمیم أمل الآمل. قم: کتابخانة آیت­اللّه مرعشی نجفی.
گیلانی، ملّا نظرعلی (1378ش). رسالة «تحفه» (در منتخباتى از آثار حکماى الهى ایران)، ج4. قم: دفتر نشر تبلیغات اسلامی.
مدرّس طهرانی، آقاعلی حکیم (1378ش). تعلیقات شوارق الإلهام (در مجموعه مصنّفات حکیم مؤسّس)، ج2. (تصحیح و تحقیق: محسن کدیور). تهران: مؤسّسة اطّلاعات.
مطهّری، مرتضی (1389ش). شرح منظومه (در مجموعه آثار)، ج5. تهران: صدرا.
میرداماد، سیّد محمدباقر (1385ش). مصنّفات. (به‌اهتمام: عبداللّه نورانی). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
هدایت ­افزا، محمود (1399ش). تحلیل مفهومی عنوان حکیم نومشّائی و تطبیق آن بر حکیم رجب­علی تبریزی،  پژوهش­های مابعدالطبیعی، 1(2)، 229-255. Doi: http://dx.doi.org/10.52547/mi.1.2.229
هدایت­افزا، محمود و انواری، سعید (1401ش). رابطۀ وجود و ماهیت در مکتب نومشائی حکیم رجب­علی تبریزی، حکمت سینوی، 26(68)، 91-117.