تحلیلی از دوگانۀ واقعیت/ارزش در پرتو نسبت توصیف و توصیه نزد هیلاری پاتنم و فارابی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل البیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

2 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل البیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

3 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل البیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

این باور وجود دارد که دوگانة توصیفی/توصیه­ای وجه زبانی/مفهومی، دوگانه ی واقعیت/ارزش است. مقصود از دوگانه ی توصیفی/توصیه ­ای آن است که الفاظ/مفاهیم به‌طور کلی به دو دسته ی ارزش­گذارانه و غیر ارزش­گذارانه تقسیم می‌شوند، به‌نحوی که الفاظ/مفاهیم ارزش­گذارانه، خالی از هرگونه واقع‌نمایی بوده و غیر صدق و کذب ­پذیرند. در مقابل، الفاظ/مفاهیم توصیفی و غیر ارزش­گذارانه وجود دارند که حکایت­گر ویژگی ­های واقعیت خارجی بوده و صدق و کذب ­پذیرند. برخی معتقدند الفاظ/مفاهیمی وجود دارد که هر دو خاصیت توصیف و توصیه را توأمان دارا هستند و این الفاظ/مفاهیم، که غلیظ اخلاقی نامیده می­شوند، توانایی نقض دوگانه ی توصیفی/توصیه­ای را دارند و به‌دنبال آن با رد این دوگانه، دوگانة واقعیت/ارزش نیز فرو می­ریزد. مقصود از دوگانة واقعیت/ارزش آن است که ارزش‌ها واقعی و عینی نبوده و ویژگی اصیل واقعیت خارجی نیستند. در این پژوهش قصد داریم در آثار هیلاری پاتنم و فارابی دو مسأله را واکاوی کنیم: اول، نقش الفاظ/مفاهیم غلیظ اخلاقی در رد دوگانه ی توصیفی/توصیه ­ای و به تبع آن دوگانه ی واقعیت/ارزش. دوم، نحوة درهم­ تنیدگی توصیف و توصیه و رابطه ی آن با مسأله واقعیت/ارزش. اهمیت این موضوع ازآن‌جهت است که واقع ­نمایی، عقلانیت، استدلال پذیری و نسبی­ گرایی احکام و جملات اخلاقی مستقیماً به حل این مسأله وابسته است؛ بدین‌خاطر در فلسفة اخلاق و حکمت عملی دارای جایگاه مبنایی بوده و سایر مسائل اخلاقی از آن تأثیر می­پذیرند. هدف از مقایسة این دو فیلسوف، علی­رغم اشتراک در صرف اعتقاد به واقع­گرایی اخلاقی، نشان دادن اختلاف اساسی آن دو در تبیین و تفسیر از واقع­گرایی است. فارابی از منظر واقع­گرایی متافیزیکی و پاتنم درمقابل، از منظر واقع­گرایی درونی و واقع­گرایی فهم ­متعارفی به اخلاق نظر می­کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


جیکوبز، جاناتان آ. (1396ش). فرهنگ اصطلاحات فلسفة اخلاق. (ترجمه: سیدمحمدعلی تقوی و زهره علوی راد). تهران: مرکز.
فارابی، ابونصر (1376ش). السیاسة المدنیة. (ترجمه: حسن ملکشاهی). تهران: سروش.
فارابی، ابونصر (1388ش). فصول منتزعه. (ترجمه: حسن ملکشاهی). تهران: سروش.
فارابی، ابونصر (1395ش). تلخیص نوامیس افلاطون. (ترجمه: احمد فرادی اهوازی). تهران: نگاه معاصر.
فارابی، ابونصر (1405ق). الجمع بین رأیی الحکیمین. تهران: الزهراء.
فارابی، ابونصر (1408ق/الف). البرهان ( المنطقیات للفارابی)، ج1. قم: کتابخانة عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره).
فارابی، ابونصر (1408ق/ب). التحلیل ( المنطقیات للفارابی)، ج1. قم: کتابخانة عمومی آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره).
فارابی، ابونصر (1430ق/الف). تحصیل السعادة ( الاعمال الفلسفیة). بیروت: دار المناهل.
فارابی، ابونصر (1430ق/ب). تنبیه علی سبیل السعادة ( الاعمال الفلسفیة). بیروت: دار المناهل.
فارابی، ابونصر (1995م).  آراء أهل المدینة الفاضلة و مضاداتها. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
ماتسلر، تیموتی (1399ش). نسبی­گرایی. (ترجمه: رحمان شریف­زاده). تهران: علمی و فرهنگی.