تبیین چیستی و چگونگی تجربه‌های نزدیک به مرگ در پرتو فلسفه صدرایی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فلسفه دین، گروه کلام و فلسفه دین، قم، ایران.

2 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران.

چکیده

تجربه نزدیک به مرگ از مسائلی است که اخیراً جذابیت عمومی پیدا نموده و از طرفی دغدغه‌هایی را در جامعه علمی ایجاد کرده است. تاکنون با مبانی مختلف، تبیین‌های گوناگونی از آن صورت گرفته است. مقالة حاضر با تکیه‌بر فلسفة صدرایی و با استفاده از روش توصیفی_تحلیلی در تلاش برای ارائۀ تبیینی فلسفی از چیستی و چگونگی این تجربه­ ها است. نتیجه تحقیق با توجه به برخورداربودن انسان از ساحت مثالی تجردی در کنار ساحت جسمانی، این است که افراد تجربه­گر، با قطع یا کاهش علقه یا توجه کمتر به بدن مادی، بر مرتبة مثالی و خیالی متصل خود متمرکز شده‌اند و اموری را ادراک کرده‌اند. این افراد در صورت رهایی از ویژگی‌های خیال و مثال متصل، همانند: الف) مخزن و ارائه‌دهندة صور حسی ‌بودن، ب) صورت­ساز بودن، ج) محل جولان شیطان بودن، به عالم مثال منفصل، منتقل می‌شوند و اموری از آن عالم را درک می‌کنند. با توجه به نادر بودن افراد توانمند جهت رهایی از قوۀ خیال، آنچه عموم مشاهده­گران تجربیات نزدیک به مرگ درک کرده‌اند، در مرتبۀ خیال و مثال متصل آن‌ها بوده است. آنچه تجربه­گران در مثال متصل یا منفصل از امور نامتعارف دیده، شنیده، لمس کرده، چشیده یا بوییده‌اند، همگی با کمک حواس باطنی ایشان بوده است. براساس نقش مستقیم نفس در ادراک، کسی که به تجرد مثالی برسد، دنیای مادی را هم می‌تواند ببیند، بلکه بهتر ببیند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375ش). النفس من کتاب الشفاء. (تحقیق:  حسن حسن‌زادة آملی). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌ملکا، هبةالله (1373ش). المعتبر فی الحکمة. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
الهی­قمشه‌ای، مهدی ( 1363ش). حکمت الهی عام و خاص. تهران: اسلامی.
اوسیس، کارلیس؛ هارالدسون، ارلاندور (1375). از مرگ بازگشتگان. (مترجم: بهنام جمالیان) تهران: بی‌نا.
بهایی لاهیجی، محمد بن محمد (1372). رسالة نوریه در عالم مثال. (شارح: سید جلال ‌الدین آشتیانی). تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
تالبوت، مایکل (1386). جهان هولوگرافیک. تهران: هرمس.
تونی، فاضل (1386). مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی. قم: مطبوعات دینی.
جهامی، جیرار (2006). الموسوعة الجامعة لمصطلحات الفکر العربی و الإسلامی. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
حسن­زادة آملی، حسن (1365). رسالة حول الرؤیة. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی. موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
حسن­زادة آملی، حسن (1382ش). دو رسالة مثل و مثال. تهران: طوبی.
حسن­زادة آملی، حسن (1385ش). دروس معرفت نفس. قم: الف. لام. میم.
حسن­زادة آملی، حسن (1387ش). شرح فارسی الأسفار الأربعة. قم: بوستان کتاب.
سابوم، مایکل (1368ش). خاطرات مرگ. (ترجمه: سودابة فاضلی). تهران: زرین.
سبزواری، ملاهادی (1383ش). أسرار الحکم فی المفتتح و المختتم. قم: مطبوعات دینی.
سهروردی، یحیی بن حبش (1372ش). التلویحات اللوحیة و العرشیة (مجموعه مصنفات شیخ اشراق). تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
شاکری، علی اکبر؛ قاسمیان‌نژاد، علی‌نقی (1395ش). تجربیات نزدیک به مرگ و اخلاق زیستی. نسخه الکترونیکی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1360ش). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا)  (1361ش). تفسیر القرآن الکریم، چاپ دوم. (تصحیح: محمد خواجوی). قم : بیدار.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1366). شرح اصول الکافی. تهران: موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1375ش). خلق الاعمال (مجموعه رسائل فلسفی صدر المتألهین). تهران: حکمت.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1378ش). المسائل القدسیّة (‌سه رساله فلسفی). قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (بی‌تا). المبدا و المعاد. بی‌نا: بی‌جا.
طباطبایی، محمدحسین (1402ق). مجموعه رسائل العلامه الطباطبائی. قم: باقیات.
عارف اسفراینی، اسماعیل (1383ش). انوار العرفان. قم : بوستان کتاب.
عشاقی اصفهانی، حسین (1382ش). وعایة الحکمة فی شرح نهایة الحکمة. قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
کربن، هانری (1374ش). ارض ملکوت. تهران: انتشارات طهوری.
مصلح، جواد (1383ش). ترجمه و تفسیر الشواهد الربوبیه. تهران: سروش.
مطهری، مرتضی (1376ش). اصول فلسفه و روش رئالیسم (جلد دوم مجموعه آثار). تهران: صدرا.
مقداد بن عبدالله، فاضل (1380ش). اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم.
ملکشاهی، حسن (1392ش). ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات. تهران: انتشارات سروش.
مودی، ریموند (1366ش). زندگی پس از مرگ. تهران: گلشایی.
مودی، ریموند (1377ش). زندگی پس از زندگی. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
ملوین ، مورس (1380ش). ادراکات لحظات نزدیک به مرگ و تحولات روحی آن. تهران: انتشارات اطلاعات.
میرداماد، محمد (1374ش). القبسات. تهران: موسسة انتشارات و چاپ.
نائیجی، محمدحسین (1387ش). ترجمه و شرح کتاب نفس شفاء. قم : موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
واسوانی، جی­پی (1381ش). زندگی پس از مرگ. (مترجم: فریبا مقدم) تهران: حمیدا.
وولف، دیوید (1386ش). روانشناسی دین. تهران: رشد.