بررسی تطبیقی نظریۀ اتحاد عاقل با معقول از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

3 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

مسألة اتحاد عاقل با معقول از جمله مباحث فلسفی است که با ترجمة آثار فلاسفة نوافلاطونی وارد عالم اسلام گردید و متفکران مسلمان با آن آشنا شدند. فلوطین مهم‌ترین نمایندة مکتب فلسفی نوافلاطونی است که مباحث گسترده‌ای در مورد مسألة اتحاد عاقل با معقول مطرح نموده و استدلال‌هایی نیز از طریق واحد حقیقی‌بودن عقل مجرد، بالفعل‌بودن و بالقوه‌نبودن و در نهایت حاضر‌بودن معقول نزد عاقل اقامه نموده است. در ذیل هریک از این مباحث، به بررسی و تطبیق دیدگاه‌های ملاصدرا در این زمینه پرداخته می‌شود. یافته‌های این پژوهش آن است که هرچند در موارد بسیاری استدلال‌های ملاصدرا قابل تطبیق با دلایل فلوطین است، ولی ملاصدرا اتحاد عاقل با معقول را در ادراک موجودات دیگر و هم چنین ادراکات حسی و خیالی نیز جاری می‌داند. درحالی‌که فلوطین اتحاد عاقل با معقول را صرفاً در ادراک ذات مجرد تبیین و اثبات نموده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375ش). الاشارات و التنبیهات. تهران: نشر البلاغه.
ارسطو (1369ش). دربارة نفس. (ترجمه: علی‌مراد داودی). تهران: انتشارات حکمت.
رحمانی، غلامرضا (1386ش). فلسفة عرفانی فلوطین. تهران: نشر سفینه.
فلوطین (1366ش). دورة آثار فلوطین. (ترجمه: محمدحسن لطفی). تهران: خوارزمی.
فلوطین (1413ق). اثولوجیا. (ترجمه: ابن‌ناعمه حمصی و تصحیح: عبدالرحمان بدوی). قم: انتشارات بیدار.
فلوطین (1997م). تاسوعات. (مترجم: فرید جبر). بیروت: مکتبة ناشرون.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1354ش). المبدا و المعاد. (تصحیح: سیدجلال‌الدین آشتیانی). تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا)  (1360ش/الف). اسرار الآیات. (تصحیح: محمد خواجوى). تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه اسلامی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1360ش/ب). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1363ش). مفاتیح الغیب. تهران: انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1366ش). تفسیر القرآن الکریم. (تصحیح: محسن بیدارفر). قم: انتشارات بیدار.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا)  (1420ق). مجموعه رسائل فلسفى صدرالمتألهین. تهران: انتشارات حکمت.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1422ق). شرح الهدایة الاثیریة. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1981م). الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا)  (بی‌تا). ایقاظ النایمین. تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.