خوانش اشاعره و ملاصدرا از آیه شریفه «و هوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ»: بررسی تطبیقی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری کلام اسلامی،دانشگاه تبریز

2 گروه فلسفه، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه تبریز

3 دانشجوی دکتری کلام اسلامی دانشگاه تبریز

چکیده

با مطالعه رویکردهای کلامی و فلسفی محرز می‌شود که متکلمان و حکمای اسلامی تبیینات متفاوتی از «معیت» حق تعالی با خلق ارائه داده‌اند؛ اشاعره با توجه به مبانی خود، معیتِ وجودی حق تعالی و مخلوقات را بر نتابیده و با ارائه تفاسیر مختلف از معیت در آیه شریفه «و هو معکم این ما کنتم» نوعِ معیت را، معیتِ علمی دانسته‌اند. حال آنکه از منظر ملاصدرا در این آیه شریفه هم معیت علمی قابلیت طرح دارد و هم معیت وجودی. متکلمان در تبیین معیت علمی حق تعالی، از براهین اتقان صنع و برهان قدرت و اختیار بهره می‌گیرند؛ آنها غالبا معیت علمی خدا را فرع بر قدرت خدا می‌دانند. در حالی که بر مبنای اصول حکمت متعالیه، معیت فرع بر وجود و وجود نیز با علم مساوق است؛ معیتِ علمی حق تعالی هم بر مبنای اصالت وجود وحدت تشکیکی و هم بر مبنای اصالت وجود وحدت شخصی قابل تفسیر است؛ صدرا در تبیین معیت قیومیه حق تعالی با دیگر وجودات هستی از قاعده بسیط الحقیقه و وجود رابط معلول و روایات دینی بهره می گیرد و رابطه نفس و بدن را بهترین نوع مثال برای تقریر معیت حق تعالی ذکر می‌کند. در این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی سعی بر این است تا به بررسی و تحلیل آیه شریفه «و هو معکم این ما کنتم» از دیدگاه اشاعره و ملاصدرا پرداخته شود و نقاط اشتراک و افتراق آنها در این زمینه تبیین گردد. ملاصدرا در تبیین معیت مطرح در این آیه شریفه، به معیت علمی مطرح در اقوال متکلمان بسنده نمی‌کند، بلکه با طرح معیت وجودی و قیومی رابطه حق با خلق را تبیین می‌کند. بر مبنای احاطه قیومی معلول خالی از وجود علت نیست و علت نزدیک‌تر از معلول به ذات معلول است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات