سپنته آرمیتی: خرد سوفیایی در دین زردشت بررسی تطبیقی حکمت در سنت یهود و مسیحیت با خرد عبودی در زرتشت

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

دین زرتشت به سنخی از معطی خرد متعالی اشاره دارد که در صفات و خصوصیات، منعکس کنندة وجهی از الوهیت مشابه با حکمت یا اقنوم روح در ادیان یهود و مسیحیت است. این جلوه از الوهیت که سبب فیضان علم و تجلی الهی در متکثرات است، در دو دین ابراهیمی مسمی به «سوفیا/شخینه» و روح‌القدس و در دین زرتشتی، «سپَنتَه­آرمیتی» است. خویشکاری آرمیتی، ابلاغ خرد «وهومنه» به مومن زرتشتی و برانگیزش مهر و همیاری او جهت گسترش «اَشَه» یا نظم‌ونسق الهی است. سپَنتَه­آرمیتی، هم به لحاظ انتولوژیک و هم معرفت‌شناسی، میانجی الوهیت با نفوس زمینی است و وظیفة حمل و ابلاغ خرد عالی را برعهده دارد. اعتبار صورت زنانه برای او، به دلیل مقام قبول خرد الهی و سریان آن بر قوابل است و شرط دستیابی به این حکمت شهودی، نه تأمل عقلانی، بلکه ایمان و عشق عبودی فروتنانه و خالصانه است.

کلیدواژه‌ها


کتاب مقدس (2014م). چاپ دوم. (ترجمه: هزاره نو). انگلیس: انتشارات ایلام.
آگامبن، جورجو (1401ش). ملکوت و شکوه: درباره‌ی تبارشناسی الهیات اقتصاد و حکومت (هومر ساکر، بخش 2). (ترجمه: یحیی صنعتی­مسبوقی). تهران: نیماژ.
آنترمن، آلن (1398ش) . باورها و آیین­های یهودی، چاپ پنجم. (ترجمه: رضا فرزین). قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
اسپرول، آر. سی (1400ش). دیباچه­ای بر الهیات نظام­مند. (ترجمه: نگین نوریان­ دهکردی و سعید ماخانی). تهران: انتشارات دمان.
براون، کالین (1392ش). فلسفه و ایمان مسیحی، چاپ سوم. (ترجمه: طاطه­وس میکائیلیان). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
بویس، مری (1386ش). زرتشتیان، چاپ نهم. (ترجمه: عسگر بهرامی). تهران: انتشارات ققنوس.
پورداود، ابراهیم (1384ش). گات­ها، چاپ دوم. تهران: انتشارات اساطیر.
دارمستتر، جیمس (1348ش). تفسیر اوستا و ترجمه گاتاها. (ترجمه: موسی جوان). تهران: چاپ­خانه رنگین.
راداکریشنان، سروپالی (1393ش). تاریخ فلسفه شرق و غرب، چاپ چهارم. (ترجمه: خسرو جهانداری). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رادپور، اسماعیل؛ اصفهانی، سیده‌مریم (1402). مفهوم خرد مینوی در حکمت ایران باستان (با نظر به دادستان مینوی خرد). الهیات تطبیقی، 14(29)،1-14. Doi: https://doi.org/10.22108/coth.2023.134709.1740
روشنی­راد ، حامد (1401ش). فرونسیس و نسبت آن با حکمت نظری نزد ارسطو.  اندیشه فلسفی، 3(1)، 59-72.
شاهنگیان، نوری­سادات (1389ش). حضور الهی (شخینا) در سنت یهود. مطالعات عرفانی، (11)، 91-114.
شایگان، داریوش (1386ش).  ادیان و مکتب­های فلسفی هند، چاپ ششم. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
کربن، هانری (1401ش).  ارض ملکوت، کالبد رستاخیزی انسان از ایران مزدایی تا ایران شیعی، چاپ چهارم. (ترجمه: انشاءالله رحمتی). تهران : سوفیا.
کلنز، ژان (1394ش).  مقالاتی درباره زرتشت و دین زرتشتی، چاپ سوم. (ترجمه: احمدرضا قائم مقامی). تهران : نشر فرزان‌روز.
کمبل، جوزف (1377ش).  قدرت اسطوره. (ترجمه: عباس مخبر). تهران: انتشارات مرکز.
لین، تونی (1396ش).  تاریخ تفکر مسیحی، چاپ پنجم. (ترجمه: روبرت آسریان). تهران: فرزان‌روز.
مجتهدی، کریم (1397ش).  فلسفه در قرون وسطی، چاپ ششم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
مک­گراث، آلیستر (1400ش).  درسنامه الهیات مسیحی، چاپ سوم. (ترجمه: محمدرضا بیات و گروه مترجمین). قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
موله. م (1363ش). ایران باستان، چاپ دوم. (ترجمه: ژاله آموزگار). تهران: انتشارات توس.
ناس، جان (1386ش). تاریخ جامع ادیان، چاپ هفدهم. (ترجمه: علی اصغر حکمت). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
نیبرگ، هنریک­ساموئل (1383ش). دین­های ایران باستان. (ترجمه: سیف­الدین نجم­آبادی). کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان.
هینلز، جان (1368ش). شناخت اساطیر ایران. (ترجمه: ژاله‌ آموزگار). تهران: نشر چشمه.